Λευκάδα 1935: Έξι χωριά υδρεύονται από ένα μόνο πηγάδι

Το 1935 για να περάσεις στο νησί χρησιμοποιούσες το ξύλινο αργόσυρτο πέραμα. Οι δρόμοι που συνέδεαν τα χωριά με την πόλη, όσοι είχαν διανοιχτεί, ήταν χωμάτινοι, στενοί και δύσβατοι. Για να μεταβείς από την πρωτεύουσα στα χωριά, ήταν μια μεγάλη και χρονοβόρα διαδρομή που γίνονταν όταν υπήρχε  μεγάλη ανάγκη.  Τον Σεπτέμβριο του 1935 μεγάλη εφημερίδα της Αθήνας αρχίζει να δημοσιεύει μια σειρά άρθρων για το νησί μας. Για αυτό το σκοπό επιστρατεύεται ο δημοσιογράφος, μετέπειτα, λογοτέχνης και ποιητής Κώστας Στούρνας.

Ξεκινάμε σήμερα τη δημοσίευση του πρώτου άρθρου. Απολαύστε το γλαφυρό κείμενο.

Οι Λευκαδίτες κάτοικοι των ορεινών κυρίως χωριών, εκτός της τραχύτητας του εδάφους, το οποίο, πετρώδες ως επί το πλείστον όπως είναι, παρέχει τόσες και τόσες δυσκολίες στην καλλιέργεια, έχουν να αντιμετωπίσουν και μια άλλη, ασυγκρίτως μεγαλύτερη δυσχέρεια και  στην καλλιέργεια, αλλά και  στην καθημερινή τους ζωή. Και η δυσχέρεια αυτή είναι η σπανιότητα του νερού στα περισσότερα ορεινά χωριά, ή έλλειψη καθ΄ολοκληρία του νερού.

Πολύ λίγα χωριά της ορεινής Λευκάδος, όπως η Καρυά επί παραδείγματι, ευτύχησαν να έχουν πηγαίο και άφθονο νερό, που επιτρέπει στους χωρικούς να φυτεύουν δένδρα, να έχουν κήπους και να απολαμβάνουν όλα τα αγαθά του άφθονου πηγαίου νερού.

 Σε πολλά χωριά αντιθέτως πηγές δεν υπάρχουν, οι βρύσες είναι άγνωστες και οι χωρικοί αναγκάζονται να υδρεύονται από πηγάδια και να μεταχειρίζονται νερό της βροχής, που φυλάσσεται μέσα σε δεξαμενές, όπως απαράλλαχτα συμβαίνει με χωριά και συνοικισμούς πολλών νησιών και του Ιονίου και του Αιγαίου.

 Σ΄ένα μάλιστα χωριό, τους Τσουκαλάδες, τόσο λιγοστό είναι το νερό, ώστε οι χωρικοί σκεπάζουν και κλειδώνουν εκεί τα πηγάδια, για να μην είναι εύκολο σε άλλους να το πάρουν και να το σπαταλήσουν κατά το χρόνο, κατά τον οποίο εκείνοι, που έχουν πηγάδια λείπουν, είτε στα κτήματά τους, όπου ασχολούνται με διάφορες αγροτικές δουλειές, είτε σε άλλου είδους εργασίες τους!

 Γι΄αυτό και οι χωρικοί των ορεινών χωριών, όπως της Εγκλουβής, της Κάτω και Άνω Εξάνθειας και άλλων χωριών, καλλιέργησαν συστηματικά αμπέλια, επειδή το αμπέλι και ποτίσματος ανάγκη δεν έχει και μπορεί να ευδοκιμήσει σε μέρος πετρώδες, όπου το χώμα είναι λίγο ή δεν έχει πλούσια συστατικά.

Λέγεται μάλιστα, κάτι πολύ χαρακτηριστικό για την Εξάνθεια, όπου υπάρχουν δεξαμενές της Εταιρίας Οίνων και Οινοπνευμάτων. Όταν επρόκειτο να χτιστούν οι δεξαμενές αντιμετωπιζόταν σοβαρότατα η δυσχέρεια της έλλειψης ύδατος στον ορεινό εκείνο τόπο και όταν προς στιγμήν ερρίφθει μία γνώμη να μη γίνει στο χωριό αυτό εργοστάσιο, διότι δεν υπήρχε νερό επαρκές ούτε για τη λάσπη, οι αμπελουργοί, που ήθελαν οπωσδήποτε να έχουν εργοστάσιο οινοπνευματοποιίας στο χωριό τους, για να διαθέτουν περισσευούμενα σταφύλια των αμπελιών του, έσπευσαν να πουν:  Χύνουμε στην ανάγκη και κρασί για να φτιάσουμε λάσπη!

  Μια άλλη χαρακτηριστική περίπτωση της δυσχέρειας του νερού, που αντιμετωπίζουν τα ορεινά χωριά της Λευκάδος, τα περισσότερα τουλάχιστον, είναι η περίπτωση των Σφακιανοχωριών.  Έξι ολόκληρα χωριά που βρίσκονται στην καμπή του πρώτου ορεινού όγκου, τον οποίο πρωτοανεβαίνει το αυτοκίνητο, καθώς προχωρεί επάνω απ΄το μεγάλο ενετικό ελαιώνα της Λευκάδος προς την Καρυά, υδρεύονται από ένα και μόνο τεράστιο πηγάδι, το πηγάδι Φρυάς.

Το πηγάδι αυτό είναι ένα από τα ωραιότερα πηγάδια, που μπορεί να δει κανείς.   Χωμένο κάτω από μια συστάδα υπερύψηλων πλατανιών, που το φύλλωμά τους απλώνεται από πάνω σαν τεράστια απλωμένη ομπρέλλα, δίνει την εντύπωση φρέατος της παλιάς βιβλικής εποχής. Θαρρεί κανείς, θα δει ακουμπισμένη στα μάρμαρά του καμιά σαμαρίτιδα ή ότι θ΄αντικρύσει τους τσοπάνηδες της Γαλιλαίας να ξετρυπώνουν από καμιά γωνιά και να έρχονται για να ποτίσουν τα πρόβατά τους και να δροσιστούν και αυτοί οι ίδιοι, κάτω απ΄τα βαθύσκια φυλλώματα των γέρικων πλατανιών.

 Αν ξημερωθεί όμως στο μεγάλο αυτό πηγάδι ο οδοιπόρος, θ΄α πολαύσει ένα μοναδικό θέαμα, μια πραγματικά υπέροχη ειδυλλιακή σκηνή αγροτικής ζωής, που δεν μπορεί να τη συναντήσει ίσως πουθενά αλλού.  Οι γυναίκες και χωριατοπούλες των γύρω έξι χωριών, Λαζαράτων, Πρεμεντινούς, Σπανοχωρίου, Ασπρογερακάτων, Κάβαλου και Πινακοχωρίου, όλες με τα νεροβάρελα, τις λαγίνες ή τα χάλκινα υδροδοχεία, συγκεντρώνονται από της ανατολής του ήλιου ακόμα γύρω από το μεγάλο πηγάδι και παίρνουν νερό.  Το τι γίνεται τώρα προ παντός το καλοκαίρι είναι αδύνατο να το φανταστεί κανείς.

   Τα γέλια, τα χάχανα, η γυναικεία φλυαρία και τα νερά του πηγαδιού που αδειάζουνε, κάνουν μια περίεργη όμορφη συμφωνία, που κρατάει ως που να γεμίσουν τα νεροβάρελά τους και τις στάμνες τους απ΄το πηγάδι, όλες οι λυγερές κοπελούδες όλων των χωριών.

   Θαρρείς πως κελαηδούν κάτω απ΄τα πράσινα πλατάνια, χιλιάδες πουλιά κάθε πρωί… μας λέει ένας χωριάτης για να μας παραστήσει ζωντανά το περίεργο αυτό πρωινό γυναικομάζωμα γύρω απ΄το πηγάδι Φρυά.    Κι ύστερα η κάθε χωριατοπούλα, στηρίζει με μοναδική ευχέρεια το νεροβάρελό της ή τη στάμνα της επάνω στο κεφάλι της και απομακρύνεται με τα χέρια ελεύθερα και το κορμί ίσιο σαν λαμπάδα, βαδίζοντας προς το χωριό της. Μισή, μια ώρα μακριά , είναι υποχρεωμένη να περπατήσει και να κάνει το δρόμο αυτό κάθε ημέρα σ΄όλη της τη ζωή, για να φέρει στο σπίτι της νερό, επειδή δεν έχει στο χωριό της βρύση ή πηγάδι.

Κι αυτή την ώρα την αυγή, είναι μοναδικά γραφικό και το θέαμα ακόμη των δρόμων που οδηγούν απ΄το πηγάδι Φρυά στα έξι χωριά, γιατί δεν βλέπει κανείς στου δρόμους και τα μονοπάτια, παρά μια μακριά γραμμή γυναίκες και κοπέλες, που περπατούν ισιόκορμες σαν Καρυάτιδες, που ζωντάνεψαν, η μια πίσω απ΄την άλλη, με τα νεροβάρελα στο κεφάλι και να τραβούν ίσια στα χωριά.

   Έτσι εξηγείται και το πώς οι χωριατοπούλες και γενικώς οι γυναίκες της Λευκάδος, από νεαρής ηλικίας, έως τα γηρατειά τους, διατηρούν ίσιο λαμπαδωτό κορμί, που δεν μπορούν να το λυγίσουν ποτέ τα χρόνια.

   Για τα έξι αυτά χωριά, που υδρεύονται από ένα και μόνο πηγάδι, υπάρχει ένα κοινό ιστορικό προηγούμενο, που τα συνδέει.  Πριν ακόμη καταργηθούν οι δήμοι και ιδρυθούν οι κοινότητες και τα έξι χωριά υπάγονταν σ΄ένα δήμο, τον δήμο Σφακιωτών. Το όνομα έχει σχέση με τα Σφακιά της Κρήτης, διότι όπως είναι γνωστό, και όπως διηγούνται και σήμερα ακόμη, τα χωριά αυτά κτίσθηκαν από πρόσφυγες των Σφακιών της Κρήτης, οι οποίοι φεύγοντες τον τουρκικό ζυγό κατέφυγαν στη Λευκάδα και εκεί κατόρθωσαν να ζήσουν ελεύθεροι, αφού έκτισαν εκ του μηδενός τα έξι αυτά χωριά.

Διηγούνται μάλιστα και ένα ιστορικό περιστατικό, που αποδεικνύει, ότι οι Σφακιώτες διατήρησαν και στη Λευκάδα το επαναστατικό πνεύμα, που είχαν στην Κρήτη.  Κάποτε μάλιστα επί αγγλικής κατοχής, επαναστάτησαν εναντίον των άγγλων και συμπεριφέρθηκαν ως επαναστάτες εναντίον τους πολύ άσχημα. Συνέλαβαν άγγλους υπαλλήλους τους οποίους εθανάτωσαν σε μια υψηλή τοποθεσία ονομαζόμενη Πόζα. Οι Άγγλοι τότε έλαβαν άγρια μέτρα καταπνίξεως της επανάστασης, τους υπέταξαν και συνέλαβαν τρεις από τους επαναστάτες τους οποίους καταδίκασαν σε θάνατο και τους εκτέλεσαν κατά περίεργο τρόπο στην ίδια ακριβώς τοποθεσία, όπου είχαν θανατωθεί προηγουμένως οι Άγγλοι. Έστησαν δηλαδή μεγάλα σιδερένια κλουβιά, τους έκλεισαν μέσα και τους άφησαν εκεί υπό αυστηρή φρούρηση μέχρις ότου πεθάνουν από πείνα, προς παραδειγματισμό.

Έκτοτε οι χωρικοί της Λευκάδος, όταν διέρχονται από την τοποθεσία εκείνη διηγούνται το περιστατικό της θανατώσεως των τριών Σφακιωτών, το οποίο είναι από τα πιο ενδιαφέροντα περιστατικά της αγγλικής κατοχής της Λευκάδος.

    Κ. ΣΤΟΥΡΝΑΣ