Ο δάσκαλος Λευκάδιος Χερν – Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού

Στον καθηγητή μου Οδυσσέα Μανωλίτση-ανήμερα των Τριών Ιεραρχών- με ευγνωμοσύνη για την ηθική ομορφιά που ενστάλαξε στην ψυχή μας… 

Είναι χρόνια που με απασχολεί ερευνητικά η περίπτωση του Λευκάδιου Χερν, η πολυδιάστατη ανθρώπινη φύση του, η ερευνητική και επιστημονική του πολλαπλότητα και πάνω απ’όλα η ηθική διάσταση της προσωπικότητάς του: στοιχεία που καθορίζουν και το γνωστικό και παιδαγωγικό του ήθος ως  δασκάλου, ρόλου που άσκησε κατά την παραμονή του στην Ιαπωνία, σε όλες τις βαθμίδες της ιαπωνικής εκπαίδευσης. Το τελευταίο-η εκπαιδευτική και παιδαγωγική του παρουσία-  αποτελεί και την περισσότερο συγκινησιακά φορτισμένη πλευρά της έρευνάς μου για τον Λευκάδιο Χερν. 

Δεν υπάρχει πιο ταιριαστός τρόπος να γιορτάσουμε αυτή τη συμβολική για την παιδεία και τους λειτουργούς της μέρα, από το να θυμηθούμε δασκάλους που βρέθηκαν στον δρόμο μας και με κάθε τρόπο-με τη φυσική τους παρουσία στη ζωή μας σε κάποια άγουρα σχολικά χρόνια ή μέσα από  διαβάσματα- μας πρόσφεραν την ηθική φωνή και τη γνώση τους, διεισδυτική και επίμονα ζωντανή δια βίου. 

Η διδασκαλία δεν υπήρξε ποτέ μέσα στις επιδιώξεις του Λευκάδιου Χερν, ούτε ποτέ φαντάστηκε τον εαυτό του εκπαιδευτικό-επάγγελμα για το οποίο δεν είχε αποκτήσει κανέναν ακαδημαϊκό τίτλο. Στο πεδίο της εκπαίδευσης εισέρχεται αναγκαστικά με την άφιξή του στην Ιαπωνία και την πρώτη του εγκατάσταση στο Ματσούε, για λόγους βιοπορισμού¹. 

Στο ζήτημα της επιβίωσης του Λευκάδιου Χερν  η διαμεσολάβηση του ιαπωνολόγου Βasil H. Chamberlain, καθηγητή στο Αυτοκρατορικό Πανεπιστήμιο του Τόκιο, υπήρξε ανεκτίμητη. Με δικές του θερμές συστάσεις βρίσκεται τον Σεπτέμβριο του 1890, να υπογράφει συμβόλαιο για ένα χρόνο ως καθηγητής της αγγλικής γλώσσας στο Jinjo Chugakko (Ordinary Middle School) και στο ShihanGakko  (Normal School) του Ματσούε². 

Από τη στιγμή ανάληψης υπηρεσίας στα σχολεία που θα διδάξει, ο Λευκάδιος Χερν κρατά ημερολογιακές σημειώσεις (αρχίζοντας από τις 2 Σεπτεμβρίου του 1890), στις οποίες καταγράφει ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την ιαπωνική εκπαίδευση: τις μεθόδους διδασκαλίας, τις παιδαγωγικές αρχές, τις αξίες που διαπερνούν όλη την αγωγή των Ιαπώνων μαθητών και προσδιορίζουν την εκμάθηση των ρόλων τους ως ενήλικων πολιτών. Διαβάζουμε από το ημερολόγιό του εντυπώσεις από την πρώτη επαφή του με τους μαθητές της τάξης του στο Normal School του Ματσούε:  «Με οδηγούν κατά μήκος ενός διαδρόμου, που κατέληγε σε ένα μεγάλο, φωτεινό, ασβεστωμένο δωμάτιο γεμάτο νεαρά αγόρια, που φορούσαν σκούρα μπλε στρατιωτική στολή. Καθένα κάθεται σε ένα πολύ μικρό θρανίο στηριζόμενο σε μια βάση με τρεις απολήξεις. Στο τέλος του δωματίου υπάρχει μια εξέδρα, με μια ψηλή έδρα  και καρέκλα για τον δάσκαλο. Καθώς παίρνω τη θέση μου στην έδρα, ακούγεται μια φωνή στα αγγλικά: «Σηκωθείτε!» Και όλοι οι μαθητές ανεβαίνουν με μια ελαστική κίνηση σαν να κινούνται από μηχανήματα. Υποκλίνομαι! Η ίδια φωνή εντοπίζει ξανά – τη φωνή ενός νεαρού μαθητή που φοράει ρίγες αρχηγού στο μανίκι του. Και με χαιρετούν όλοι. Υποκλίνομαι σε ανταπόδοση του χαιρετισμού τους και παίρνουμε τις θέσεις μας. Το μάθημα αρχίζει…»³

Σ’αυτά τα σχολεία θα δοκιμαστούν και οι διδακτικές αλλά και οι παιδαγωγικές δεξιότητες του Λευκάδιου Χερν και η τελική αποδοχή του από ένα, κατά κανόνα, δύσκολο και πολιτισμικά διαφορετικό μαθητικό ακροατήριο. Η εφαρμογή μιας «παιδαγωγικής τής εγγύτητας» θα προσδώσει στον επαγγελματικό ρόλο του δασκάλου τη φιλότητα και την επικοινωνιακή άνεση της μεταξύ δασκάλου και μαθητών ανοιχτής σχέσης και συναισθηματικής αμοιβαιότητας. 

Υπήρξε ένα αναγκαίο διάστημα αμοιβαίας προσαρμογής. Ο Herun-san  –όπως τον αποκαλούσαν οι μαθητές του-παιδιά από 12 μέχρι 16 χρόνων- ήταν στα μάτια τους -κατά την πρώτη τους επαφή- ο παράξενος, τυφλός από το ένα μάτι, μικροκαμωμένος άνθρωπος, με τα μαύρα, όπως των Ιαπώνων, μαλλιά, ελαφρά γκρίζα, με τις ήσυχες κινήσεις και μιαν αργή, ήρεμη και διαυγή γλώσσα ώστε να διευκολύνονται στην ακουστική επικοινωνία μαζί του¹⁰. Η παιδαγωγική του πραότητα γρήγορα θ’αρχίσει να μεταβάλλει το κλίμα δυσπιστίας και ανασφάλειας. Η κατανόηση που επιδεικνύει προς τις μαθησιακές ιδιαιτερότητες που δημιουργεί η εκμάθηση και κατανόηση μιας παράξενης ευρωπαϊκής γλώσσας, φορέα κι ενός παρ-άξενου πολιτισμού, είναι το διαβατήριο για την πρωταρχική διαμόρφωση αυτού που αποκαλείται «κλίμα» στην ανέλιξη της εκπαιδευτικής πράξης. 

Προκειμένου να καταστήσει προσφορότερη τη διδασκαλία του ο Λευκάδιος Χερν χρησιμοποιεί σύντομες, απλές φράσεις, που τις προφέρει με αργό ρυθμό και γράφει στον πίνακα με καλλιγραφικούς χαρακτήρες  βασικές λέξεις, με τις οποίες οι μαθητές θα κατασκευάζουν τις πρώτες απλές φράσεις. Πέρ’από τις διδακτικές, ευφυείς εμπειρικές του επινοήσεις, το κυριότερο στοιχείο της παιδαγωγικής του παρέμβασης είναι: η αυθόρμητη παιδαγωγική του ανεκτικότητα, η γνησιότητα ενδιαφέροντος προς τους μαθητές του, η αποδοχή του διαφορετικού που εκπροσωπούν και η γνήσια ανθρώπινη παιδαγωγική του ευαισθησία σε κάθε τους πρόβλημα-γεγονός που προκαλεί βαθιά εντύπωση στα εφηβικά ακροατήρια, ασυνήθιστα σε παρόμοιες συμπεριφορές. 

Ο νέος δάσκαλος ήταν ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο στα μάτια των μαθητών του. Πέρα και έξω από τη στρατιωτική πειθαρχία, που τα ήθη του σχολείου τούς επέβαλαν, τώρα γνωρίζουν την αξία της ελεύθερης, προσωπικής, δημιουργικής σκέψης, την ανακάλυψη και αξιοποίηση της φαντασίας, το δικαίωμά τους στην κόπωση και την ανία. Γι’αυτό όταν καταλάβαινε ότι το ακροατήριό του αισθανόταν κουρασμένο, τότε άρχιζε να τους αφηγείται ιστορίες από τους τόπους που είχε γνωρίσει, μεταφέροντάς τους τη γνώση και την εμπειρία τόπων παράξενων και εξωπραγματικών, όπως φάνταζαν στη σκέψη τους, καθώς δεν γνώριζαν παρά μονάχα τον μικρόκοσμο του Ματσούε. Για πρώτη φορά είχαν δάσκαλο που ενθάρρυνε την έκφραση των συναισθημάτων τους, που διεύρυνε τις προσωπικές τους εμπειρίες και συνήθειες-κάτι άγνωστο στα παραδοσιακά ήθη του πολιτισμού τους. Και το πιο περίεργο: για πρώτη φορά ένας ξένος δάσκαλος τους μιλούσε με τόση συγκίνηση και θαυμασμό για τον δικό τους πολιτισμό ενώ ταυτόχρονα τους ενέπνεε και ενίσχυε τον  θαυμασμό, την αποδοχή και τον σεβασμό προς τις παραδόσεις και τις πηγές του πολιτισμού τους⁴.

 Εδώ διασταυρώνονται και συγκλίνουν: η φυσική του ευγένεια και ανθρωπιά-έκδηλη στα παιδιά-, τα εθνογραφικά του ενδιαφέροντα- ο σεβασμός προς τους εξωευρωπαϊκούς, εξωτικούς, «αθώους»- πολιτισμούς^. και οι παιδαγωγικές απόψεις του, διαποτισμένες από τη φιλοσοφία και την παιδαγωγική του Herbert Spencer ⁵. 

Η επικοινωνία του  Herun-san  με τους μαθητές του δεν σταματούσε στις σχολικές αίθουσες. Μετά τον πρώτη περίοδο αμοιβαίας προσαρμογής και την καθημερινή επιβεβαίωση των προθέσεων του δασκάλου τους, οι μαθητές άρχισαν να τον επισκέπτονται συχνά στο σπίτι του. Παρά τη συστολή και τα εμπόδια που δημιουργούσε η γλώσσα, εντούτοις εκείνος τους ενέπνεε θάρρος κι εμπιστοσύνη-όπως και μέσα στην τάξη-να εξομολογηθούν τους φόβους, τις φιλοδοξίες, τις χαρές και τις λύπες τους. Κι ακόμα του έφερναν από το σπίτι τους βιβλία, κομμάτια παπύρων ή αντικείμενα τέχνης κι ανταποδίδοντας ο ίδιος την ευγένεια, τους αντάμειβε με την επίδειξη της συλλογής του από όμορφα σκαλισμένα αντικείμενα, που ήταν η αδυναμία του και βιβλία δικά του. «Μερικές φορές μετά βίας μιλούσαν, αλλά έμοιαζαν να βυθίζονται σ’ένα είδος ευτυχισμένης ονειροπόλησης. Ό,τι τους έφερνε εκεί πραγματικά ήταν η ήσυχη ευχαρίστηση της συμπάθειας. Όχι μιας εγκεφαλικής συμπάθειας, αλλά η συμπάθεια της καθαρής καλής θέλησης: η απλή ευχαρίστηση του να νιώθουν άνετα με έναν φίλο»⁶, θα γράψει αργότερα ο Χερν. 

Από την πλευρά του αντλούσε –όντας πάντοτε ανασφαλής- την επιβεβαίωση που χρειαζόταν για την ηθική  ανατροφοδότηση της προσπάθειας που κατέβαλε και την ψυχική του ισορροπία, σε ένα ρόλο για τον οποίο είχε αρχίσει να αισθάνεται ενδιαφέρον και ικανοποίηση ασκώντας τον. Επιπλέον, η εφηβική τους αυθορμησία, η ανυπόκριτη, αθώα φύση τους, η αυθεντική ζωή τους σ’έναν χαρακτηριστικά γιαπωνέζικο τόπο, η προθυμία τους να ανταποκριθούν στις αναζητήσεις του, αποτελούσαν όλα μαζί μια πολύτιμη πηγή άντλησης πληροφοριών για το συγγραφικό του έργο. Ανάμεσά τους κάποιοι αναφέρονται με τα ονόματά τους στα δοκίμια και στο ημερολόγιό του: Otani Masanobu, Ishihara, Adzukizawa, Shida. Είναι αυτοί που και αργότερα, ως αφοσιωμένοι φοιτητές του στο Πανεπιστήμιο, θα συνδράμουν τόσο στη διάσωση και έκδοση των ακαδημαϊκών του παραδόσεων, όσο και στην ανάπτυξη του συγγραφικού του έργου με τις πολύτιμες πληροφορίες που του μεταφέρουν. Κι ακόμα, μετά τον θάνατό του,  θα συνεργαστούν μεταξύ τους για τη διατήρηση της μεταθανάτιας μνήμης του⁷. 

Οι απαρχές της εκπαιδευτικής του σταδιοδρομίας στο Ματσούε θα κρατούν πάντοτε στις αναμνήσεις του την πιο ειδυλλιακή, συναισθηματική φάση των ιαπωνικών του εμπειριών. Οι γενικότερες ωστόσο συνθήκες δεν θα του επιτρέψουν να μείνει για πολύ. Λόγοι υγείας-το δυνατό κρύο επηρεάζει άσχημα την υγεία του-, αλλά και λόγοι οικονομικοί τον εξαναγκάζουν να στραφεί πάλι στον μέντορά του καθηγητή Basil Chamberlain, με τη διαμεσολάβηση του οποίου θα προκύψει γι’αυτόν θέση καθηγητή της αγγλικής γλώσσας στο μεγάλο κυβερνητικό (δημόσιο) κολέγιο του Κumamoto, στο νοτιότερο νησί της Ιαπωνίας, το Kyushu. 

Η αποχώρηση από το Ματσούε θα γίνει στις 15 Νοεμβρίου του 1891. Οι τελευταίες μέρες των αποχαιρετισμών στα σχολεία που δίδαξε ήταν γεμάτες συγκινήσεις. Δάσκαλοι και μαθητές θα εκφράσουν με κάθε τρόπο την αγάπη και την ευγνωμοσύνη τους. Συμβολικά δώρα, αναμνηστικά του πολιτισμού και των παραδοσιακών αξιών τους, σε μια φορτισμένη συναισθηματικά  τελετή. Εδώ, θα ξεχωρίσει ο μαθητής του Masanobu Otani, που αργότερα θα παίξει σημαντικό ρόλο ως βοηθός και συνεργάτης του στο Αυτοκρατορικό Πανεπιστήμιο του Τόκιο. Θα  αποχαιρετήσει τον δάσκαλό του εκ μέρους όλων των συμμαθητών του, σύμφωνα με την παραδοσιακή εθιμοτυπία: «Αγαπητέ μας δάσκαλε, ήσαστε ένας από τους καλύτερους και πιο καλοκάγαθους καθηγητές που είχαμε ποτέ. Σας ευχαριστούμε με όλη μας την καρδιά για τις γνώσεις που αποχτήσαμε μέσω της ευγενικής σας διδασκαλίας. Κάθε μαθητής στο σχολείο μας ήλπιζε ότι θα μείνετε μαζί μας τουλάχιστον τρία χρόνια…» Κι αφού αναφερθεί στις μάταιες προσπάθειες που έκαμαν ώστε να τον κρατήσουν στο σχολείο τους: «… Δεν έχουμε λόγια να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας αυτή τη στιγμή του αποχαιρετισμού. Σας στείλαμε ένα ιαπωνικό σπαθί για να μας θυμάστε. Ήταν μόνο ένα ταπεινό δώρο. Απλώς σκεφτήκαμε ότι θα το φροντίσετε ως ένδειξη της ευγνωμοσύνης μας. Δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τις πιο ευγενικές σας συμβουλές. Και σας ευχόμαστε όλοι να είστε πάντα υγιής και χαρούμενος». 

Η αντιφώνηση του Λευκάδιου θα έχει την ίδια συναισθηματική ανταποδοτικότητα. Αφού περιγράψει και τα δικά του έντονα συναισθήματα, θα θυμίσει στους μαθητές του τις αξίες του παραδοσιακού πολιτισμού τους και θα τους καλέσει να σεβαστούν αυτούς τους κώδικες του καθήκοντος και της τιμής μέσα σε ένα περιβάλλον εκσυγχρονισμού που έρχεται να διαταράξει ή μάλλον να καταλύσει εντελώς την παράδοση και τις αξίες της: «…Αυτή είναι μια εποχή μεγάλων και γρήγορων αλλαγών. Και είναι πιθανό πολλοί από σας, καθώς μεγαλώνετε, να μην μπορέσετε να πιστέψετε όλα όσα πίστευαν οι πατέρες σας πριν από σας… Όμως όσο κι αν η ζωή της Νέας Ιαπωνίας μπορεί ν’αλλάξει για σας, όσο κι αν οι σκέψεις σας μπορεί ν’αλλάξουν με την εποχή, ποτέ να μην εγκαταλείψετε την ευγενή ευχή που εκφράσατε σε μένα, να φύγει από τις ψυχές σας. Κρατήστε τη εκεί να καίγεται, όπως η φλόγα του μικρού λαμπτήρα που ανάβει μπροστά από το ιερό του σπιτιού σας…»⁸    

Ο τελικός αποχαιρετισμός θα γίνει στο λιμάνι, νωρίς το πρωί της 15^ης Νοεμβρίου του 1891. Δεκάδες μαθητές, περίπου διακόσιοι,  θα συγκεντρωθούν εκεί καθώς τα σχολεία έχουν κλείσει από μια φοβερή επίθεση χολέρας⁹ που είχε ενσκήψει και στην πόλη λίγες μέρες πριν. Σαν σε στρατιωτική παρέλαση και πειθαρχία για λόγους ασφαλείας, ώστε να μην αποτελέσουν μια  πυκνή, άτακτη μάζα- και μαζί τους γονείς και συγγενείς τους,  και φίλοι και γνωστοί του δασκάλου, που με όποιο τρόπο είχαν βοηθηθεί από εκείνον, άνθρωποι που τον είχαν υπηρετήσει και πραματευτές από τους οποίους αγόραζε μικροπράγματα. «Και τώρα, καθώς βλέπω όλα αυτά τα ευχάριστα για μένα πρόσωπα, δεν μπορώ παρά να αναρωτηθώ: «Θα μπορούσε να είχα ζήσει ασκώντας αυτό το επάγγελμα, για το ίδιο χρονικό διάστημα, σε οποιαδήποτε άλλη χώρα, και να απολαύσω μια παρόμοια εμπειρία της ανθρώπινης καλοσύνης;»¹⁰. 

Η επικοινωνία με τους παλιούς του μαθητές από το Ματσούε θα συνεχιστεί. Ο Οtani, o Azukizawa, o Tanabe, o Οchiai εξακολουθούν να τροφοδοτούν τον δάσκαλό τους με πληροφορίες και κείμενα πάνω στην καθημερινή ζωή και τις εμπειρίες των Ιαπώνων-που αξιοποιούνται ολοένα στη συγγραφή του πρώτου βιβλίου του για την Ιαπωνία (Ματιές στην άγνωστη Ιαπωνία-Glimpses of Unfamiliar Japan), το οποίο και θα εκδοθεί κατά την παραμονή του στο Κumamoto. Και ο ίδιος με τις επιστολές που ανταλλάσσει μαζί τους εκπέμπει τη σοφία του μεγάλου, αλλά πάντοτε προσιτού, δασκάλου και τον ενθαρρυντικό, ηθικό του λόγο. «Να μελετάς καλά και να μην αποθαρρύνεσαι ποτέ. Να σκέφτεσαι μόνο πώς θα κάμεις τον εαυτό σου ευγενή και τέλειο άνθρωπο. Και να θυμάσαι ότι οι καλύτεροι άνθρωποι στη δημόσια ζωή ήταν γενικά αυτοί που έκαμαν πολλά λάθη και αντιμετώπισαν πολλά προβλήματα όταν ήταν παιδιά. Και ποτέ, να μην φοβάσαι, ποτέ – παρά μόνο την καρδιά σου», θα γράψει στον Οchiai, τον Νοέμβρη του 1893¹¹. 

Είναι πράγματι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ενώ ο ίδιος o Χερν βρισκόταν συνεχώς σε κατάσταση ψυχικής κάμψης και συναισθηματικής ανασφάλειας-ή και γενικότερης ανασφάλειας, για την κακή κατάσταση της υγείας του και φυσικά οικονομικής ανασφάλειας- για το μέλλον του και το μέλλον της οικογένειας που είχε δημιουργήσει στην Ιαπωνία-, εντούτοις έχει μια καθαρή ματιά στο να εκτιμά με ρεαλισμό την πραγματικότητα, να ενθαρρύνει και να καθοδηγεί τους μαθητές και φοιτητές του με στιβαρό τρόπο-χωρίς ο λόγος του να χάνει τη λεπτότητα και τον λυρισμό του. Μια επιστολή του προς τον Οtani, στη διάρκεια μιας ασθένειας που τον κράτησε κλεισμένο στο οικοτροφείο περισσότερο από ένα μήνα, τεκμηριώνει τα παραπάνω: «Μια μικρή σωματική ασθένεια μπορεί να συμβεί στον οποιονδήποτε. Πολλοί μαθητές πεθαίνουν, πολλοί τρελαίνονται, πολλοί κάνουν ανόητα πράγματα και μερικές φορές καταρρέουν  για όλη τους τη ζωή. Είσαι καλός στις σπουδές σου, είσαι ψυχικά υγιής και έχεις σταθερότητα στις συνήθειες και στον χαρακτήρα σου –τρεις προϋποθέσεις που θα έπρεπε να σημαίνουν για σένα επιτυχία. Αυτά δεν είναι ατυχία… Τελικά, έχεις καλή όραση και καθαρό μυαλό… Σίγουρα λοιπόν δεν είσαι άτυχος». Και κρίνοντας -και συγκρίνοντας- τα πράγματα με βάση τις δικές του μειονεξίες (την προβληματική του όραση κυρίως αλλά και τις ψυχολογικές του διακυμάνσεις, το εύθραυστο γενικά της φύσης του): «Όταν ήμουν δεκαέξι χρονών παιδί, κανένας από τους εξ αίματος συγγενείς μου-πολλοί από τους οποίους ήταν πολύ πλούσιοι- δεν θα πλήρωνε ώστε να με βοηθήσει να ολοκληρώσω την εκπαίδευσή μου. Έπρεπε να γίνω αυτό που ποτέ εσύ δεν υποχρεώθηκες να γίνεις-ένας υπηρέτης. Έχασα εν μέρει την όρασή μου. Είχα δυο χρόνια άρρωστος στο κρεβάτι.  Δεν είχα κανέναν να με βοηθήσει… Λοιπόν,  αγαπητό μου αγόρι, μην μένεις ξαπλωμένος εκεί στο κρεβάτι σου, παραδομένος στην απογοήτευση. Και προσπαθώντας να πείσεις τον εαυτό σου ότι είσαι άτυχος. Είσαι ένα τυχερό και χαϊδεμένο παιδί, και πιθανότατα να πετύχεις στη ζωή σου»¹².

Και σε μεταγενέστερη επιστολή του πάλι προς τον Ochiai, τον Ιανουάριο του 1894 από το Kumamoto, ο Χερν, “αναγιγνώσκοντας” την ηθική της ιστορίας κριτικά μέσ’από «παραδειγματικές», αρχετυπικές ιστορικές μορφές, και την πρόσληψή τους ανά τους αιώνες, υποδεικνύει την ηθική κατεύθυνση, που θα πρέπει μελλοντικά να πάρει η ζωή και η σκέψη του (και της γενιάς του) ώστε να μην διαβρωθεί απόλυτα το ανθρώπινο ήθος, που ο παραδοσιακός πολιτισμός τους έχει σφυρηλατήσει. «…Είναι αλήθεια ότι οι ζωές τέτοιων ανδρών όπως ο Clive και ο Hastings¹³ – και πάνω απ όλους ο Ναπολέων – είναι γεμάτες ενδιαφέρον και ρομαντισμό, γιατί δείχνουν τα υπέροχα πράγματα που μπορούν να επιτευχθούν με τη δύναμη του χαρακτήρα ενωμένα με τη μεγάλη διάνοια… Όμως, από την άλλη πλευρά, είναι δυστυχώς αλήθεια ότι η ιδιοφυΐα και το θάρρος αυτών των τριών υπέροχων ανδρών δεν χρησιμοποιήθηκαν με τον ευγενέστερο τρόπο, αλλά τις περισσότερες φορές για κακό σκοπό. Οι ισχυροί χαρακτήρες είναι πολύ ελκυστικοί, επειδή όσοι διαβάζουν γι ‘αυτούς αισθάνονται ευχαρίστηση να φαντάζονται τι θα έκαναν αν είχαν την ίδια δύναμη και τις ίδιες ευκαιρίες. Όμως οι ισχυροί χαρακτήρες είναι πραγματικά αξιοθαύμαστοι όταν απασχολούνται σε έναν καλό, δίκαιο, ευγενικό σκοπό. Και αυτών των χαρακτήρων ο αριθμός στη δυτική ιστορία είναι μικρός. Ο Περικλής, ο Μιλτιάδης, ο Επαμεινώνδας, ήταν ευγενέστεροι από τον Αλέξανδρο. Ωστόσο, οι άνθρωποι αρέσκονται να διαβάζουν για τον Αλέξανδρο, ο οποίος δεν ήταν καλός άνθρωπος. Ο Μάρκος Αυρήλιος ήταν ευγενέστερος από τον Ιούλιο Καίσαρα αλλά οι άνθρωποι αρέσκονται να διαβάζουν περισσότερο για τον Καίσαρα, γιατί ήταν μεγάλος κατακτητής. Και ούτω καθεξής σε όλη τη δυτική ιστορία. 

Υπάρχει λαμπρότητα και τιμή στη γενναία μάχη για το σωστό και το δίκαιο. Αλλά δεν νομίζω ότι θα έπρεπε να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να επαινέσουμε τον γενναίο αγώνα για το λάθος. Η γενναιότητα είναι ευγενής μόνο όταν το αντικείμενο είναι ευγενές. Ως ιδιότητα δεν είναι καθόλου αποκλειστική για τον άνθρωπο- ένας άγριος ταύρος είναι πιο γενναίος από οποιονδήποτε στρατηγό. Είναι πολύ ευγενικό να θυσιάζουμε τη ζωή μας για έναν καλό σκοπό – για την αγάπη των γονέων, της χώρας, του καθήκοντος. Αλλά δεν πρέπει να θαυμάζουμε τη θυσία της ζωής σε έναν άδικο σκοπό. Ο πραγματικός κανόνας με τον οποίο πρέπει να μετρηθεί αυτό που είναι αξιοθαύμαστο και αυτό που είναι απαίσιο, είναι ο κανόνας του καθήκοντος». Και καταλήγοντας: «Η Νέα Ιαπωνία θα είναι πλουσιότερη και ισχυρότερη και σε πολλά πράγματα σοφότερη. Αλλά δεν θα είναι τόσο ευτυχισμένη, ούτε τόσο ευγενική όσο η παλιά»¹⁴.

Ο Λευκάδιος Χερν υπήρξε δάσκαλος μέχρι το τέλος της ζωής του. Η πραγματική του ζωή ως δασκάλου αρχίζει ωστόσο -και μας ταξιδεύει πολύ μακριά μέσα στο μέλλον- μετά τον θάνατό του. Οι μαθητές και οι φοιτητές του αποθησαύρισαν στο μέτρο των δυνατοτήτων τους τη φωνή του και την παρέδωσαν εγκιβωτισμένη ως γραπτό μάθημα της ανθρωπιάς και των ηθικών αρετών του λειτουργού τής γνώσης και της μεταποίησής της σε παιδεία. Ως «θησαυρό των λησμονημένων γνώσεων», σύμφωνα με τη γραφή μιας άλλης μεγάλης δασκάλας του καιρού μας¹⁵. Ένα θησαυρό που επανέρχεται ωστόσο και καθοδηγεί σε ό,τι δεν πρέπει να λησμονηθεί. 

                                 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

1.Bλ. Elizabeth Bisland, The life and letters of Lafcadio Hearn, vol.Ι, Houghton, Mifflin Company, Boston and New York, 1906, p. 110-114.

2.Paul Murray, A fantastic journey-The life and literature of Lafcadio Hearn, Japan Library, Kent, 1993, p. 137.

3.Bλ. Lafcadio Hearn, From the Diary of an English Teacher, στο: Glimpses of Unfamiliar Japan, vol.II, Houghton, Mifflin Company, Boston and New York, 1894, 1906.  

4.Elizabeth Stevenson, Lafcadio Hearn, Octagon Books, New York, 1979, p. 215-216.

5. Στο παιδαγωγικό σύστημα του Herbert Spencer αναφέρεται συχνά ο Χερν, όπως και στην εξελικτική θεωρία του, η οποία έχει βαθύτατα επηρεάσει τη σκέψη του. Βλ. Elizabeth Bisland, The life and letters of Lafcadio Hearn, vol. ΙΙ, Houghton, Mifflin Company, Boston and New York, 1906, p. 105-106 (Επιστολή προς τον Ιανουάριο του 1893, και στον ίδιο, τον Οκτώβριο του 1895, ό.π., σ. 285-286).

6.Ε.Stevenson, ό.π. 

7. Elizabeth Bisland, The life and letters of Lafcadio Hearn, vol. 1, Houghton, Mifflin Company, Boston and New York, 1906, p. 113.

8. Lafcadio Hearn, Sayonara, στο: Glimpses of Unfamiliar Japan, vol.II, Houghton, Mifflin Company, Boston and New York, 1894, 1906. (https://www.gutenberg.org/cache/epub/8133/pg8133.html, πρόσβαση 20-1-2022).

9.Επρόκειτο για την πέμπτη πανδημία χολέρας (1881-1896) τον 19^ο αιώνα. Στην Ιαπωνία μεταξύ των ετών 1887 και 1889 πέθαναν 90.000 άνθρωποι. Βλ. σύντομα, William Johnston, The Shifting Epistemological  Foundations of Cholera Control in Japan (1822-1900), Open Edition Journals , 37, 2014. 

10. Βλ. Lafcadio Hearn, Sayonara, ό.π.

11. Elizabeth Bisland, The life… vol. II, p.148.

12. Βλ. Mr. Otani as Hearn’s Assistant, στο: Yone Noguchi, Lafcadio Hearn in Japan, p. 115-116.

13. O Robert Clive (1725-1774), γνωστός και ως Clive of India, υπήρξε ο πρώτος Βρετανός Κυβερνήτης της Βεγγάλης. Θεωρείται ότι μαζί με τον Warren Hastings (1732-1818), δημιούργησαν τα θεμέλια της βρετανικής κυριαρχίας στην Ινδία.

14. Elizabeth Bisland, The life… vol. II, p.160-161.

15. Jacqueline de Romilly, Ο θησαυρός των λησμονημένων γνώσεων, μτφρ. Μπάμπη Αθανασίου και Κατερίνα Μηλιαρέση, πρόλογος Σπύρος Χρυσοσπάθης, εκδ. Το Άστυ, Αθήνα 2000.