Ο Ζώης ο Μάγκας, για πάντα μάγκας 

Γράφει ο Παναγιώτης Σκληρός

Υπήρξε πάντα σ΄ όλη του τη ζωή,  ένας υπέροχος, εργατικός, ευγενής ταπεινός Τσουκαλαδιώτης, ο Ζώης ο Σταματέλος, ο Ζώης ο Μάγκας!

΄Εφυγε ξαφνικά αλλά άφησε τα ίχνη και τα αποτυπώματά του σ όλες τις αμμουδιές και σ όλες τις ελεύθερες θάλασσες απ τον Αη Νικήτα-Πευκούλια-Γυαλού τη σκάλα-Καμίνια-Αη Γιάννη-Τσούντα-Γύρα-Ταόλ, μέχρι την Αμμόγλωσα. Οι πατημασιές απ τα στιβαρά του πόδια κάτω απ τα ανασκουμπωμένα πατζάκια του είναι ακόμα νωπές. Και μαρτυράνε τα μετέωρα βήματα του ανθρώπου, πάνω στην ελεύθερη κατάλευκη αμμουδιά..!!!

Ο μπάρμπα Ζώης  που τον φώναζα έτσι από απέραντο σεβασμό, είχε πάντα ένα τσιγάρο καρφωμένο στο στόμα του, κοίταζε χαμηλά αλλά περήφανα, φορούσε τη σκούφια του χαμηλά , όπως και χαμηλόφωνα μιλούσε. Είχε μάτι αστρίτη και πολύ χιόνι στο κεφάλι του. Δυό μέτρα άντρας που πάταε με την φαρδιά και χοντρή του πατούσα τα χαλίκια και χανότανε τα ποδάρια του μέχρι τα στραγάλια. Πολλές κουβέντες δεν έλεγε είτε καθότανε στ αντλιακό μπροστά στου σχωρεμένου του Μήτσου του Σταματέλου  το σπίτι ή έπινε κάνα ουζάκι στου Κονιανή την ταράτσα.

Στις ελιές το χειμώνα ήταν η πρώτη αγκερίδα, κατέβαζε 5 ελιές θεόρατες μέχρι το δειλινό.  Συχνά δούλευε και λιτρουβιάρης στο συνεταιριστικό λιτρουβιό του χωριού και πάντα με τον καλό , προεστό αλλά και αυστηρό , κοφτό του λόγο. Γεννήθηκε το 1932 κι έφυγε 87 χρονών όρθιος. Αγάπησε πολύ το στήριγμα της οικογένειάς του, τη γυναίκα του. την Κλαίρη που σεβάστηκε, αγάπησε και παντρεύτηκε αλλά δεν άντεξε το χαμό της όταν έφυγε πέντε χρόνια πριν απ αυτόν.

 Όπως οι περισσότεροι Τσουκαλαδιώτες, πήρε την αξίνα από μικρός ¨κι έγειρε πέρα ¨ Λεσίνι, Πούντα, Αχαγιά, Δρυμό, Αμαλιάδα. ¨Όπου υπήρχε δουλειά έτρεχε¨. Καθότανε μήνες κι έσκαβε στα ξένα χωράφια. Γύριζε μισός, μου λέει ο γιός του ο Πάνος αλλά και ευχαριστημένος που έφερε κάποιο εισόδημα στο σπίτι. Ήταν περιζήτητος γιατί έσκαφτε τα διπλά σχεδόν στρέμματα απ τους άλλους. Δυνατός άντρας ο μπάρμπα Ζώης, μορφή Τσουκαλαδιώτικη. Ήτανε έξη παιδιά ,πρώτα τρεις αδερφάδες , μετά ο Ζώης και μετά ακόμα δυο αγόρια. Πολλά τα στόματα .Έπρεπε να ζήσουν αλλά κι οι αδερφάδες να φτιάξουν την προίκα τους..Είχε πολύ δρόμο η ζωή του.

Μόλις χάραζε το καλοκαίρι και τα στράδια ήταν ανήσυχα για να βρουν το ταίρι τους κι οι μπάφες να φτάσουν στην αμμουδιά να ξύσουν την κοιλιά τους να γεμίσει η θάλασσα αυγά , ήταν εκεί. Είχαν κάθε χρόνο το ραντεβού τους και ποτέ δεν τα νόχλαε στις ερωτικές τους αναζητήσεις. Ήταν στις αμμουδιές με τα ¨συρτάρια¨ του  και τον πεζόβολο. Αυτόν που ο ίδιος είχε φτιάξει, γνώριζε τα μυστικά του και το άνοιγμα, άρα και τις δυνατότητές του. Τα ψάρια τα έπιανε για να ζήσει την οικογένεια, ένα κορίτσι και δυο παλληκάρια. Και τα τρία δίμετρα σαν και δαύτονε.

 Τα ψάρια δεν τα καμάκωνε, δεν τα μάτωνε, δεν τα πλήγωνε. Όταν τράβαγε έξω τον πεζόβολο, τάπιανε ένα ένα τα χάιδευε να φύγει η γλίνα και καμιά φορά τον άκουγα που έλεγε ¨έλα εδώ ορέ λεβέντη¨.. 

Η ψαριά ήταν ολόκληρη επιστήμη. Η καλύτερη γινόταν όταν ο σύρτης έσερνε με ένα καλάμι δεμένα από τα χείλια με χοντρό σπάγκο μία μπάφα και ένα στράδι, περιμένοντας να προσελκύσουν άλλα ψάρια και δίπλα του ο πεζοβολιστής έτοιμος να ρίξει το δίχτυ του. Θυμάμαι τον μπάρμπα Ζώη να περιμένει υπομονετικά από νωρίς το πρωί, να ανοίξουν όλα τα κατοίκια στο ιβάρι, για ν αγοράσει το δόλωμα για το ψάρεμά του. Ένα ζευγάρι κεφάλια, μια μπάφα (θηλυκό) και ένα στράδι (αρσενικό).

Πριν κάμποσα χρόνια που τα ψάρια ήταν πολλά,  κάθε καλοκαίρι έφτιαχνε εκεί στο Κρυονέρι κάτω από το κτήμα του Σπύρου του Σταύρου με το αιώνιο εκείνο σπίτι, μια λόμπα, μια πελώρια λακκούβα μέσα στη άμμο με θαλασσόνερο και μέσα πολλά στράδια ζωντανά. 

Μιά φορά, μου λέει ο γιός του ο Πάνος που εγώ τον φωνάζω Γουίλτζερ,  επειδή έμοιαζε σ ένα ιστορικό καλαθοσφαιριστή του Άρη, τότε από την εποχή του Γκάλη,¨ είμαστε οι δυό μας και πιάσαμε σε δυο ώρες 95 κομμάτια στράδια. Ήταν 28 Αυγούστου και το θυμάμαι γιατί γιόρταζε ο αη Γιάννης ο Ατζούσης. Βγάλαμε καλό μεροκάματο τότε. Είχε γιομίσει ο ένας λόμπος και φτιάξαμε και δεύτερο μέχρι να ξεπουλήσουμε. Ερχότανε επιτόπου διάφοροι που μας ήξεραν , τους περνάγαμε σε βούρλο τα ψάρια απ τα μάτια και τους τα δίναμε όσο όσο. Ούτε πέζα ούτε τίποτα. Με το κομμάτι τα δίναμε. Το πιο ωραίο ήτανε ότι όπως ανεβαίναμε από τα καμίνια προς το χωριό , μας περίμεναν διάφοροι χωριανοί στο δρόμο για ν αγοράσουν τα φρέσκα ψάρια τα Αη Γιαννιού που τέτοια δεν υπάρχουν¨.

Ο Ζώης ο Μάγκας είχε λάβει μέρος όπως και πολλοί Τσουκαλαδιώτες στα γυρίσματα ¨του Θίασου¨ που έκανε στο Κάστρο ο Θόδωρος Αγγελόπουλος. Είχε πάει με τ άλογό του στα γυρίσματα. Ο Αγγελόπουλος έγινε φίλος με το Θανάση τον Τσουρεκά . Απ αυτόν εμπνεύστηκε τον ¨μελισσοκόμο¨ του, την επόμενη ταινία του.. Λένε στο χωριό ότι ο Ζώης ήταν αυτός –κι άλλοι βέβαια- που κατεβάσανε το γιατρό το Γρηγόρη στον ώμο τους μέχρι την πλατεία για να βγάλει λόγο, στις εκλογές με την ΕΔΑ, το 1963. Τέτοιος λεβέντης άντρας ήταν.

Η αρχή λοιπόν για τα ψαρέματα γινόντανε γύρω στον Αύγουστο με την αγορά από το ιβάρι μιας καλής μπάφας και ενός στραδιού που θα έπαιζαν τον ρόλο του ζευγαριού για να τραβήξουν τ’ άλλα ψάρια.

Μια τέχνη παλιά που μεταδόθηκε από πατέρα σε γιό, μια τέχνη κουραστική αλλά όμορφη που σε μαγνητίζει.

Να περπατάς χιλιόμετρα ξυπόλητος πάνω στην καυτή άμμο, με ανασκουμπωμένα τα μπγιενάρια μέχρι το γόνατο, με μια σκούφια  για τον ήλιο και το μάτι άγρυπνο να περιμένει να δει το ψάρι ή τα ψάρια που θ’ ακολουθήσουν τα συρτάρια.

Και τότε με ήρεμες αλλά και αστραπιαίες κινήσεις ο μπάρμπα Ζώης σκυφτός και σβέλτος θα φτάσει μέχρι την άκρη της αμμουδιάς και θα πετάξει με μαεστρία και μαγκιά το πεζόβολό του για να πιάσει ζωντανά τα ψάρια.

Κάποιοι χρησιμοποιούν αντί για πεζόβολο καμάκι και καμακίζουν το στράδι, ο μπάρμπα Ζώης ο Μάγκας ποτέ!

Όταν κάποτε τον ρώτησα πώς τα πάει και τι του αρέσει απ αυτή τη δουλειά, μου είπε ότι θέλει να πιάνει το ψάρι ζωντανό να χαίρεται στην αφή του, το σπαρτάρισμα, να το βλέπει να γλιστρά ζωντανό μέσα στο σακούλι του.

Σιωπηλός αλλά και ακούραστος κάποιες φορές ¨αναλογίζομαι πόσα ψάρια έχουν περάσει από το πεζόβολό μου όλα αυτά τα χρόνια και συγχρόνως στενοχωριέμαι που βλέπω τη μόλυνση της θάλασσας που κάθε χρόνο μεγαλώνει¨. Αυτά μου είπε κάποτε που με κάλεσε για ένα ουζάκι στου Κονιανή.

Κάποιες φορές έστηνε μια ομπρέλα στην άμμο, άφηνε  τα συρτάρια του στη θάλασσα να ξεκουραστούν και περιμένει, περιμένει με υπομονή ώρες ατέλειωτες. Να ξεκουραστούν κυρίως τα ψάρια του, τους καλούς του συνεργάτες. Μεροκάματο δεν έπαιρναν, ας ξεκουραζόταν λίγο . Μαζί κι αυτός.

Δεν τον έγνοιαζε τίποτε άλλο παρά ν’αγναντεύει τη θάλασσα, να παρατηρεί το ζευγάρι, τους κέφαλους, να κουνάνε τις ουρές τους, να σαλεύουν στο κύμα της ακρογιαλιάς και να περιμένει τη κατάλληλη στιγμή.

 Δίπλα από το καφενείο της Γύρας, ήταν η στάση για μια μπουκιά για το Ζώη Σταματέλο και τα παιδιά του που μάθανε κι αυτά να ψαρεύουν με πεζόβολο.  Οι τρεις τους ξεκινούσαν σχεδόν κάθε μέρα στις 12:00 το μεσημέρι και ψαρεύαν μέχρι στις 07:00 το απόγιομα.

Η διαδρομή που ακολουθούσαν όπως είπαμε ήταν από το Κάστρο μετά την αμμόγλωσσα , μέχρι τον Αη Γιάννη, Καμίνα και βάλε…. Ψάρευαν μόνο κεφάλια που αυτή την εποχή βρίσκονται στην περίοδο αναπαραγωγής τους.

Ο Ζώης Σταματέλος ψάρευε μ’ αυτό τον τρόπο από πέντε χρονών, μια τεχνική που έμαθε από τον πατέρα του κι εκείνος από το δικό του. Διακόσια χρόνια πίσω μου έλεγε. Ήταν ένας ακμαιότατος ογδοντάρης  όλο ζωντάνια και φρεσκάδα. Τα παιδιά του Μάριος και Πάνος από πολύ μικρή ηλικία μυήθηκαν από τον ίδιο σ’ αυτή την τεχνική ψαρέματος. 

Συνήθως , μόλις βρεθούν τα κατάλληλα αυτά ψάρια, τα δένουν από το πάνω χείλος χωρίς καθόλου να τραυματιστούν μ ένα σπάγγο. Τα βάζουν σε δοχείο με νερό μέχρι να μεταφερθούν στην παραλία ώστε να μείνουν φρέσκα και ζωντανά. Εκεί δένουν το σπάγκο  σ ένα μακρύ και δυνατό καλάμι. Όλα είναι έτοιμα να ξεκινήσει η διαδικασία για το ψάρεμα. Το αρσενικό χρειάζεται μόνο για συντροφιά! Η μπάφα είναι αυτή που θα αποτελέσει το δόλωμα σε άλλα αρσενικά την εποχή της αναπαραγωγής.

Όταν τα αρσενικά κεφάλια, τα στράδια, πλησιάσουν την θηλυκιά μπάφα που η κοιλιά της είναι γεμάτη αυγά, ο ψαράς που κρατάει το καλάμι το τραβάει σιγά σιγά προς τα έξω, προς τα ρηχά σέρνοντας πίσω από τα δολώματα του, τα άλλα ψάρια, συνήθως αρσενικά! Μόλις η «παρέα» των ψαριών φτάσει κοντά στην ακτή, ο πεζόβολος που πετιέται με επιδεξιότητα από τον δεύτερο της παρέας τα φυλακίζει σαν μια τεράστια χούφτα. Ο πεζόβολος , όση ώρα διαρκεί το περπάτημα κι η αναμονή, είναι περασμένος στο μπράτσο του ψαρά που με επιδεξιότητα θα τον πετάξει να κουτουπώσει όλη την ψαροπαρέα. Ο πεζόβολος  πέρα από τα σκοινιά και το δίχτυ έχει στη βάση του μολυβένια βαρίδια για να πατώνει γρήγορα, είναι πολύ βαρύς. Ασήκωτος για κάποιον που δεν είναι μαθημένος σ αυτή τη τέχνη. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται πολλές φορές και είναι πολύ κουραστική.

Ο μπάρμπα Ζώης ο Μάγκας πέρασε τη ζωή  του γιομάτη κι ευτυχισμένη. Έζησε στη φύση, με κούραση αλλά και με την απόλαυση της θέας της απέραντης θάλασσας, με τη μουσική απ τα κύματα και το χαμόγελο την ώρα που πάτωνε ο πεζόβολος.

΄Αφησε παρακαταθήκη την τέχνη του ψαρά απ τη στεριά, στα παιδιά του. Μας άφησε και τις καλύτερες αναμνήσεις σαν ένας σεβαστός, καλόκαρδος, εργατικός, ευγενικός, σοφός, ασπρομάλλης μάγκας.. Ο Ζώης ο Μάγκας με τ όνομα, για πάντα μάγκας..

Παναγιώτης Σκληρός

Πολλές φωτογραφίες που πήρα απ το διαδίκτυο,είναι απο το «Άρωμα Λευκάδας» του ¨Αιθεροβάμονα¨ και του αξέχαστου Μπάμπη Λάζαρη.

Γλίνα= η γλιστερή ουσία γύρω από το ψάρι
Σύρτης=αυτος που κρατέι και σέρνει το καλάμι με τα ψάρια
Μάτι σαν αστρίτης=αυτος που βλέπει πολύ καλά (αστρίτης=είδος φιδιού)
Αγκερίδα=η ξύλινη βέργα για να ρίχνουν τις εληές
Στράδι=αρσενικός κέφαλος
Μπάφα=θυληκός κέφαλος
Λόμπος =φυσική ή τεχνιτή μεγάλη τρύπα στην αμμο
Τα πέζα= το ζύγισμα με την ζυγαριά,πέζα ήταν τα μπρούτζινα βαρύδια που έβαζαν στη ζυγαριά
Μπιενάρια=τα πατζακια
Σβέλτος=γρήγορος
Βούρλο= υδρόφιλο φυτό