Πῶς ὁδηγήθηκα στὸν ποιητὴ Βάρναλη

Γράφει η Παρασκευή Σιδερά-Λύτρα

Δοθείσης ἀφορμῆς ἔκανα μερικὲς σκέψεις ποὺ μὲ ὁδήγησαν στὴ σχολική μου ζωὴ στὴ Λευκάδα, σχολικὰ ἔτη 1955/56 καὶ 1956/57, τάξεις ἕκτη καὶ ἑβδόμη τοῦ ὀκταταξίου γυμνασίου (ἀντίστοιχες τῆς Α´ καὶ Β´ Λυκείου). Ζωντάνεψαν οἱ μορφὲς τῶν καθηγητῶν μας στὶς ἕδρες τους. Ἰδιαίτερη σχέση εἶχα μὲ τὰ φιλολογικὰ μαθήματα καὶ ὡς ἐκ τούτου στὴ μνήμη μου μένουν ζωντανότερες οἱ ὧρες τῶν Ἀρχαίων καὶ τῶν Νέων Ἑλληνικῶν. Στὴν ἕκτη Φιλόλογός μας ἦταν ἡ δεσποινὶς Ἀσημίνα Δεδούση (ἐν παρόδῳ εἰρήσθω: τὴν ἀπογοήτευσα, δὲν κατάφερε νὰ μὲ κερδίσει ὡς ἀφοσιωμένη παρὰ τὴν εὔνοιά της χάρη στὶς ἐπιδόσεις μου), στὴν ἑβδόμη ὁ Γεώργιος Καββαδᾶς. Ζωντανός, ἀποδοτικὸς· τὸ μάθημά του τὸ ἀπολάμβανα. 

Στὰ Ἀρχαῖα μέναμε βέβαια προσκολλημένοι στὴ Γραμματικὴ καὶ τὸ Συντακτικό. Στὰ Νέα ὅμως τὸ μάθημα ζωντάνευε. Μὲ τὴν λεγομένη “ἀνάλυση τοῦ κειμένου” ἢ τὴν εὔρεση καὶ προσδιορισμὸ τῶν λεγομένων “καλολογικῶν” στοιχείων τὸ μάθημα ἀπαιτοῦσε συμμετοχὴ καὶ εἶχε τὴ χάρη του. Ἀλλὰ ἠ λογοτεχνία ποὺ προσεγγίζαμε ἦταν μόνο τὰ κείμενα, τὰ ὁποῖα μᾶς προσέφεραν τὰ ἀναγνωστικά βιβλία. Περιορισμένος ὁ κανόνας. Καὶ ἀφοῦ στὶς τάξεις μας  – ἐννοῶ τὶς κοινωνικές μας τάξεις – δὲν ὑπῆρχαν βιβλιοθῆκες στὰ σπίτια μας, καὶ οὔτε οἱ δρόμοι γιὰ δημοτικὲς βιβλιοθῆκες εἶχαν ἀνοίξει, ἤμασταν ἐξαρτημένοι γιὰ τὴ γνωριμία τῆς Νεοελληνικῆς Λογοτεχνίας ἀπὸ τὸν κανόνα αὐτῶν τῶν ἀναγνωστικῶν.

Μοναδικὴ ἦταν ἡ ἐξαίρεση δασκάλου μας, ποὺ μᾶς παρουσίασε κάτι ἔξω ἀπ᾽τὰ δεδομένα, μιὰ λεπτομέρεια ἴσως ἀσήμαντη γιὰ τοὺς ἄλλους. Καὶ αὐτὸ ὡς παράδειγμα τῶν τότε καιρῶν θέλω νὰ τὸ ἐπισημάνω ἐδῶ, μὲ ἀναφορὰ στὸν φιλόλογό μας τοῦ δευτέρου τμήματος τῆς Ἑβδόμης, τὸν κύριο Καββαδᾶ. Ὅμοιο παράδειγμα δὲν ἔχω νὰ ἀναφέρω ἀπὸ τοὺς φιλολόγους μου τῶν ἕξι γυμνασιακῶν μου τάξεων στὴ Λευκάδα ἢ τὸν Πειραιᾶ. Ρουτίνα τὸ καθημερινὸ μάθημα τῶν ἀναγνωστικῶν, ποὺ διακόπηκε αἰφνίδια, ὅταν μιὰ μέρα ὁ κύριος Καββαδᾶς μπαίνοντας στὴν τάξη μᾶς  διάβασε ἕνα ποίημα, τοῦ ὁποίου τὸν τίτλο ἄκουγα γιὰ πρώτη φορά, καὶ γιὰ τὸν ποιητή του δὲν εἶχα συγκεκριμένη ἀντίληψη. Δὲν ἢμουν σίγουρη, ἂν εἶχα ἀκούσει ὣς τότε τὸ ὄνομά του. Ὁ ποιητὴς ὁ Κώστας Βάρναλης. ὁ τίτλος τοῦ ποιήματος Οἱ μοιραῖοι: “Μές στὴν ὑπόγεια τὴν ταβέρνα, μὲς σὲ καπνοὺς καὶ σὲ βρισιές …”, λόγια ποὺ ἀργότερα μὲ τὴ μουσικὴ τοῦ Θεοδωράκη βρίσκονταν στὰ χείλη πλήθους ἁπλῶν ἀνθρώπων, ποὺ ταύτιζαν τὴ μοῖρα τους μὲ τὴ μοῖρα τῶν “μοιραίων” μορφῶν τοῦ ποιήματος.

Ἡ ἀπαγγελία τοῦ ποήματος ἐντυπωσιακή, ἀλλὰ ἐντυπωσιακότερο καὶ τὸ σχόλιο τοῦ φιλολόγου μας: «Θὰ ἔρθει ἡ ὥρα, ποὺ θὰ ἀναγνωριστθεῖ κι  αὐτὸς ὁ ποιητής». Τὸ σχόλιο μπόρεσα πολὺ ἀργότερα νὰ τὸ ἐκτιμήσω. Ὁ δάσκαλός μας ἤξερε ἀσφαλῶς, γιατὶ τότε ὁ πολύγραφος σημαντικὸς Βάρναλης ἀνῆκε στοὺς  … περιθωριακούς παρὰ τὴν ποιότητα τῶν ἀπὸ δεκαετίες δημοσιευομένων ἔργων του. Κι ἐμένα τὸ ποίημα, ποὺ ἄκουσα στὴν Ἑβδόμη μὲ ἐντυπωσίασε τόσο ὥστε νὰ στραφεῖ τὸ ἐνδιαφέρον μου στὸν ἄγνωστό μου ποιητή του.