Σαγγάριος, Αύγουστος 1921 και το αποτύπωμα στην Λευκάδα 100 χρόνια μετά…
Γράφει ο Παναγιώτης Σκληρός
Αυτή η επιγραφή-σύνθημα τοίχου που είναι γραμμένη με εξαιρετική καλλιτεχνία, υπάρχει δίπλα στην είσοδο του φαρμακείου Γείτονα-Βερυκίου, στην κεντρική αγορά της Λευκάδας.
Μαρτυρεί την βούληση, την στήριξη κάποιας ομάδας της εποχής εκείνης να προχωρήσει ο ελληνικός στρατός σε επίθεση ακόμα πιο βαθειά στην Ασία με σκοπό να… κυριεύσει την Άγκυρα, την έδρα του νέο-Τουρκικού κράτους του Κεμάλ.
Η επιγραφή είναι γραμμένη με μελάνη και παραδόξως δεν έχει αλλοιωθεί επί 100 (!!) χρόνια!
Για την ιστορία θα αναφέρουμε ότι η Μάχη του Σαγγάριου έλαβε χώρα τον Αύγουστο του 1921 μεταξύ των Ελλήνων και των Τούρκων κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας (1919-1922), ως αποκορύφωμα της προέλασης του Ελληνικού Στρατού στην μικρασιατική ενδοχώρα. Η έκβαση της μάχης ήταν αμφίρροπη και συντέλεσε στην ανακοπή της πορείας των Ελλήνων προς Άγκυρα και την μετάπτωσή τους σε αμυντικό προσανατολισμό, έως την οριστική τους ήττα ένα χρόνο αργότερα.
Στις 15 Ιουλίου 1921, ύστερα από ελληνικό πολεμικό συμβούλιο στην Κιουτάχεια (με τη συμμετοχή του βασιλιά Κωνσταντίνου, του πρωθυπουργού Δ. Γούναρη, του διοικητή της Στρατιάς αντιστράτηγου Α. Παπούλα, του υπουργού Στρατιωτικών Νικολάου Θεοτόκη και μερικών ακόμη ανώτατων πολιτικών και στρατιωτικών παραγόντων) και αφού ο τουρκικός στρατός είχε αλώβητος υποχωρήσει, αποφασίστηκε η συνέχιση της προέλασης προς Άγκυρα. Η επιχείρηση αυτή έλαβε την ονομασία “εκστρατεία Σαγγαρίου-Αγκύρας”.
Η πολεμοχαρής αυτή αποφαση που δεν ειχε ετσι κι αλλιώς λογική και μέλλον, εφερε τις συνέπειες ενός χαμενου πολέμου σε ξενο εδαφος με πραγματικά καταστροφικες συνεπιες σε ανθρωπινο στρατιωτικό δυναμικό (50000 νεκροι, 75000 τραυματιες, 1,5 εκατομμυριο πρόσφυγες, 600000 νεκρούς πρόσφυγες) και την Ελλάδα σε ασήκωτα δάνεια κλπ. Όλα στο βωμό της ουτοπίας… «της Κόκκινης Μηλιάς».
Πολλοί Λευκαδίτες στάλθηκαν στο μέτωπο εκείνη την εποχή και πολλοί χάθηκαν πολεμώντας σε ξένο, άγνωστο και κακοτράχαλο έδαφος και άθλιες συνθήκες για σκοπούς που ούτε οι ίδιοι γνώρισαν ποτέ. Έχω διαβάσει στο παρελθόν το ημερολόγιο του δεκανέα Θ.Σταματέλου απ τους Τσουκαλάδες που υπάρχει αυτούσιο στην Βιβλιοθήκη της Λευκάδας. Ακόμα ένας Λευκαδίτης απ’ την Απόλπαινα ο Θεοφύλακτος Δ. Κορφιάτης ήταν στρατευμένος στο ίδιο με τον Θ. Σταματέλο τάγμα, στον 11ο λόχο του 15ου συντάγματος πεζικού αλλά στάθηκε τυχερός. Λίγες μέρες πριν από την καταστροφική προέλαση από τον Σαγγάριο κατά της ΄Αγκυρας ενώ βρισκόταν στο Αφιόν Καραχισάρ, ειδοποιήθηκε να γυρίσει στην Ελλάδα σαν πολύτεκνος διότι η γυναίκα του, η Αλεξάνδρα το γένος Βερύκιου απ το Νυδρί, γέννησε δίδυμα κι έτσι είχε τέσσαρα παιδιά, άρα εδικαιούτο να μην βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του μετώπου. ΄Ετσι γλύτωσε την καταστροφή και ίσως τον θάνατο.
Οι πρωτεργάτες δεν ζουν, οι αναμνήσεις εξασθένισαν και χάθηκαν αλλά ετούτη εδώ η επιγραφή δίνει την ευκαιρία σε όποιον θέλει να διαβάσει πώς ο διχασμός των τότε ηγετών και πολιτικών δυνάμεων, έριξαν την Ελλάδα στη σκακιέρα των υπερδυνάμεων και σε εθνικό διχασμό με ανοιχτές τις πληγές για πάρα πολλές δεκαετίες και με ένα σωρό καταστροφικές συνέπειες.
Παναγιώτης Σκληρός 2021
ΥΓ. Ο Θεοφύλακτος Κορφιάτης, τον οποίο γνώρισα, γεννήθηκε στις 22/3/1899, ήταν πατέρας του πεθερού μου Ηλία Κορφιάτη.
Εικονίζεται καθήμενος δεξιά ο Αλέκος Θεοχάρης στο Εσκί Σεχίρ. Την φωτογραφία μας έστειλε ο εγγονός του, Αλέξανδρος Δαβης, τον οποίο και ευχαριστούμε.
The Author All posts
3 Σχόλια
Αφορμής δοθείσης από τις ιστορικές ενθυμήσεις στο έξοχο αφιερωματικό δημοσίευμα ,αλλά και την αναφορά στο ημερολόγιο του δεκανέα Θεοδόση Θ. Σταματέλλου (το οποίο διασώζεται και μέρος του έχει δημοσιευθεί), προέκυψε μια ερασιτεχνική ερευνητική «κατάδυσή» στο θέμα «ημερολόγια στρατιωτών που συμμετείχαν στη Μικρασιατική εκστρατεία-» , (δε θα κουράσω με τις λεπτομέρειες της έρευνας )από την οποία γεννήθηκαν ερωτήματα.
Γιατί εκείνοι οι άνθρωποι, τηρούσαν ημερολόγιο.; Τι ήταν αυτό το οποίο θέλησαν να διασώσουν από την προσωπική τους περιπέτεια και από την περιπέτεια του ελληνικού στρατού; Ποιος ήταν ο σκοπός τους; Γιατί όταν ξεφόρτωναν το γυλιό τους από περιττά αντικείμενα ώστε να είναι σε θέση να κινούνται ευκολότερα στις ατέλειωτες πορείες, μπορεί να πετούσαν τις μάλλινες κάλτσες τους αλλά όχι τα σημειωματάριά τους; Και πώς, παρά το γεγονός ότι δε διέθεταν την πολυτέλεια του χρόνου, σχεδόν πάντοτε θα έβρισκαν λίγες στιγμές για να γράψουν;….« Όταν μουσκεμένος από τη βροχή ή τον ιδρώτα, βρώμικος, νηστικός και ψειριασμένος ακουμπούσα το σημειωματάριό μου στο γόνατο και σημείωνα ό,τι γινότανε γύρω μου, δεν σκεφτόμουνα τη δημοσιότητα. Αν θυμάμαι καλά, στην αρχή θέλησα να γράψω τα καθημερινά της στρατιωτικής ζωής για να ξεχνώ τον περιορισμό του στρατώνα και τις οικογενειακές μου πίκρες από τον απροσδόκητο θάνατο του πατέρα… Δεν είναι γραμμένα με τέχνη. Είναι γραμμένα όμως, όπως έγιναν και όπως τα έζησα, χωρίς να προσθέσω ή να αφαιρέσω τίποτα σ’ όλα τα κατοπινά χρόνια που πέρασαν».
Μέσα στις σελίδες τους λοιπόν οι συγκινητικές μαρτυρίες λένε δύο ιστορίες: τα όσα οι άνδρες έκαναν στον πόλεμο και τα όσα ο πόλεμος έκανε σε κείνους. Παράλληλα, καταφέρνουν να εισαγάγουν τον αναγνώστη στο στρατιωτικό κλίμα με σκηνές μάχης, πάλης με τα καιρικά φαινόμενα, τρόπο ζωής, καταστροφής και θανάτου.
Το ημερολόγιο είναι ο χώρος στον οποίο μπορούν να θρηνήσουν και την ίδια ώρα να αναπολήσουν με πικρία την ειρηνική ζωή που διέκοψε ο πόλεμος. Να θυμηθούν τους οικείους τους , να σημειώσουν πόσο τους λείπουν αλλά και να εκφράσουν την αγωνία τους όταν έχουν καιρό να λάβουν γράμμα από αυτούς. Οι σελίδες του ημερολογίου τους είναι ο σύντροφος στον οποίο θα πουν όλα τα παράπονά τους, για το φαγητό το οποίο είναι συνήθως κακής ποιότητας και δε φτάνει ποτέ, για τον καιρό που τους ταλαιπωρεί, για την αρνητική συμπεριφορά κάποιων συναδέλφων τους… Σε ένα δεύτερο -πιο εσωτερικό επίπεδο- όμως, τα ημερολόγια είναι ο χώρος στον οποίο οι στρατιώτες καταγράφουν τα συναισθήματα και τις πιο μύχιες σκέψεις τους, αποκαλύπτοντας έτσι πτυχές του εαυτού τους για τις οποίες πιθανώς να μην έχουν ποτέ μιλήσει σε κανέναν
Εν κατακλείδι… Τα ατομικά-προσωπικά ημερολόγια των στρατιωτών που συμμετείχαν στη Μικρασιατική εκστρατεία, αποτελούν αφηγήματα ανδρισμού αποκαλύπτοντας πώς συγκροτείται η ανδρική υποκειμενικότητα μέσα από τη γραφή και πώς νοηματοδοτείται η εμπειρία του πολέμου. Προσπαθώντας να «συμφιλιώσουν» αντιφατικές συνθήκες [πόλεμος-ειρήνη, στρατιώτης-πολίτης, στρατιωτική ζωή-οικογενειακή ζωή, ζωή-θάνατος], οι στρατιώτες κατασκευάζουν πολλαπλούς εαυτούς ως άνδρες, ως στρατιώτες, ως σύντροφοι, ως πατριώτες, ως πατεράδες ή γιοι.
Αποτελούν ανεκτίμητο υλικό για τη διερεύνηση τόσο του «τι ο πόλεμος έκανε στους άνδρες» όσο και του «τι οι άνδρες έκαναν στον πόλεμο», ενώ συνιστούν μια ξεχωριστή πηγή της ιστορίας που παρέχει τη μαρτυρία εκείνων που βίωσαν την εμπειρία του πολέμου.
(Σχετική βιβλιογραφία : Μάχη της Sakarya Nehri,Διδώ Σωτηρίου Ματωμένα χώματα, Γκάιλς Μίλτον, Χαμένος Παράδεισος, “Κάθισα στο αντίσκηνο και έγραφα τα πάθη μου” Αφηγήσεις του ανδρικού εαυτού σε ημερολόγια στρατιωτών του Μικρασιατικού μετώπου (1919-1922)Πανεπιστήμιο Αιγαίου , Διδάσκοντας τη Μικρασία Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, κ.λ.π. )
Χαίρομαι ιδιαίτερα που γράψατε. Στείλτε το βεβαίως. Σάς ευχαριστώ πολύ
Καλησπέρα, υπέροχο το άρθρο σας!!!!Έχω και γω μια φωτογραφία του παππού μου απ το Εσκι Σεχίρ του 1921.Εκτος του παππού μου Αλέκου Θεοχάρη είναι και ένας άλλος Λευκαδιτης όνομα Σερδινιαρης. Αν θέλετε μπορώ να σας τη στείλω.Αλεξανδρος Δαβης