Στο νυχτερινό Γυμνάσιο: από τη Λευκάδα στην Καλλιθέα με άρωμα Αιθιοπίας

Γράφει ο Παναγιώτης Σκληρός

Γράφω πολλές φορές διάφορα θέματα που για αρκετούς(ες) θα ΄ναι σίγουρα αδιάφορα. Όμως «τα ‘χω μέσα μου και λέω να τα βγάλω» που λένε κι οι προεστές. Γράφω για τα παλιά και κυρίως για ό,τι έχω ζήσει ή έχω ακούσει αλλά κυρίως τα δικά μου βιώματα. Πώς μού ρθε τώρα να θυμηθώ και λίγα απ’ αυτά που έζησα στην Αθήνα σε 10-11 χρόνια που ήμουν εκεί. Αυτά πράγματι δεν θα’χουν για σας κανένα ίσως ενδιαφέρον αλλά θά’θελα να τα καταγράψω.

Τέλειωσα λοιπόν την πρώτη και δευτέρα γυμνασίου στη Λευκάδα με πολλούς και σημαντικούς καθηγητές και πολλούς αγαπημένους συμμαθητές και συμμαθήτριες (που πρέπει να βρεθούμε κάποια μέρα όλοι μαζί…) και την τρίτη στο γυμνάσιο Βασιλικής που είχε δημιουργηθεί ακριβώς στην έναρξη αυτής της σχολικής χρονιάς ,’το 1963-64.’Νομίζω ότι ήταν ένα προεκλογικό (εκλογές 1961)τάξιμο του τότε υποψήφιου και μετά βουλευτή Χρήστου Αθανίτη κι όλα τα πίσω χωριά το περίμεναν πώς και πώς. Γιατί ήταν σκέτος ξεριζωμός να κατέβεις τότε στην πόλη για να πας στο γυμνάσιο. Πηγαίναμε σπίτια μας Χριστούγεννα και Πάσχα και τα σακούλια, τα μπρακάτσια και τα καλάθια μ’ εκείνο το άσπρο πανί από πάνω για να γράφει τα όνομα του παραλήπτη καρφωμένο με χοντρό σπάγκο σε βελόνα που ράβανε την κοιλιά του αρνιού το Πάσχα (τη σακοράφα), ήταν ζητούμενο για όλους τους μαθητές απ τα χωριά. Οι συνθήκες διαβίωσης στα σπίτια που νοικιαζότανε για μαθητές εδώ ήταν από δύσκολες έως απερίγραπτες. Όλοι νοίκιαζαν αλλά οι ίδιες οι συνθήκες ήταν τότε δύσκολες. Η διαδρομή εξ άλλου απ’ το χωριό μου ήταν δυό ώρες και το άκουσμα «εισπράκτορα σακούλα» πολύ συχνό!!. 

Στο τριτάξιο λοιπόν γυμνάσιο Βασιλικής ήταν νηπιακή η κατάσταση σε ότι αφορά την συγκρότηση και το διδακτικό προσωπικό αλλά παρ’ όλα αυτά ήταν  πολύ λυτρωτικό για όλη τη νότιο Λευκάδα (μιλάμε για καμιά 17αρια χωριά απ’ το βουνό και πίσω). Καθηγητές, θυμάμαι δύο και θα τους αναφέρω με ιδιαίτερη ευγνωμοσύνη γιατί δεν μας παράτησαν αλλά αντίθετα ήταν πιο πολύ από εμάς επιμελείς! Ήρωες της μάθησης και της αγωγής για εμάς τα χωριατόπαιδα! Τον αείμνηστο Κώστα Δάγλα απ το Κατωμέρι και τον Σπύρο τον Κάτσενο απ την πόλη (τον βλέπω συχνά και λέμε καμιά κουβέντα). Διάβαζε μαθηματικά ο Δάγλας που ήταν… φιλόλογος για να μας μάθει δυο πράγματα. Το ίδιο κι ο Κάτσενος που ήταν επίσης φιλόλογος, διάβαζε φυσική!! Τέλος πάντων τέλειωσε η χρονιά κι έπρεπε να φύγουμε για την τετάρτη γυμνασίου στην χώρα γιατί το γυμνάσιο στη Βασιλική ήταν τριτάξιο. Άρα να κατέβουμε, να βρούμε σπίτι, έξοδα πολλά κλπ,  που τα ζήσαμε όλοι τότε. Εμείς είμαστε δα και δυο παιδιά, μαζί με την αδερφή μου. Είχε κι ο πατέρας αναδουλειές στο «λατινιέρικο» γιατί τα βιομηχανικά προϊόντα άρχισαν να έρχονται έτοιμα απ’ τον Πραπόπουλο απ’ την Πάτρα ή από αλλού. Άρα ήταν φτηνότερα απ’ τα χειροποίητα που έφτιαχνε ο πατέρας μου. Επομένως έπρεπε μάλλον ν’ αλλάξουν όλα. Να ξενιτευτούμε  όλη η οικογένεια. Να πάμε στην Αθήνα. Να βρει δουλειά ο πατέρας και να πάμε εμείς σχολείο εκεί. Έτσι κι έγινε. Σεπτέμβρη φύγαμε. Μείναμε σ’ ένα υπόγειο στην άνω Ν. Σμύρνη.Ο πατέρας στα ναυπηγεία Σκαραμαγκά από μια αγγελία στα αμπάρια των τάνκερ σαν σωληνουργός, η αδελφή μου στο γυμνάσιο Ν. Σμύρνης κι εγώ στο νυχτερινό Καλλιθέας με δουλειά όλη μέρα σ’ ένα καφενείο στο υπόγειο Σταδίου 33, κάτω απ το ΑΤΗΕΝΕΕ..

Τι σας λέω τώρα..

Νυχτερινό 7ταξιο γυμνάσιο Καλλιθέας λοιπόν, στην οδό Κρέμου μετά την πλατεία Κύπρου. Πήγαινα κατευθείαν απ’ τη δουλειά με το τρόλεϊ. Απ το σπίτι έφευγα κατά τις 7.30 το πρωί. Με το ταπεράκι φυσικά. Και τα βιβλία.Ήταν μια τρομερή εμπειρία. Οι μαθητές ήταν όλοι εργαζόμενοι ή πιο μεγάλης ηλικίας που ήθελαν να μάθουν κάτι ή να πάρουν ένα χαρτί… Είμαστε εκεί, όλων των ηλικιών κι όλων των επαγγελμάτων εργαζόμενοι από οξυγονοκολλητές μέχρι μαραγκοί ή υπάλληλοι σε καταστήματα. Ακόμα κι ένας παπάς ήταν (ο Πάνος ο Γκούσκος) γιατί –όπως μας έλεγε-τον έκαναν παπά με γνώσεις δημοτικού αλλά τα εκκλησιαστικά βιβλία χρειαζόταν και κάτι παραπάνω από… πίστη! Οι συνθήκες ήταν καλές σαν σχολείο αλλά οι μαθητές αν όχι όλοι, οι περισσότεροι ήμασταν  κουρασμένοι το βραδάκι που χτύπαγε το κουδούνι για να μπούμε. Όπως –θυμάμαι-ο συμμαθητής μου ο Δ. Νασσόπουλος που καθόμασταν στο ίδιο θρανίο, ερχόταν με κατακόκκινα μάτια απ’ την οξυγονοκόλληση κι άντε να τα κρατήσει ανοιχτά και ν’ ακούει για Άλγεβρα ή Θουκιδίδη. Άλλος παραδίπλα κοιμόταν κι ο καθηγητής το έβλεπε αλλά είχε κατανόηση. Μερικοί καθηγητές μας έδιωχναν αν δεν μπορούσαμε να παρακολουθήσουμε αλλά ο Χρονόπουλος, ήταν ένας απ’ αυτούς που είχαν  κατανόηση αν και στην αρχή έβγαζε μια καρφίτσα απ’ το πέτο του και μας… ξύπναγε μ’ ένα τσίμπημα.

Αυτός ο καθηγητής ήταν κι ο λόγος που έγραψα τούτο το σημείωμα. Δεν ήταν κάποια τυχαία προσωπικότητα γι’αυτο -νομίζω- τον θυμάμαι ακόμα. Τον έλεγαν (έχει φύγει από χρόνια) Σπύρο Χρονόπουλο και ήταν φιλόλογος. Είχε υπηρετήσει στην Αντις Αμπέμπα της Αιθιοπίας στο εκεί ελληνικό σχολείο. Πήγε με την θέληση του εκεί και μας μετέφερε πολλές εμπειρίες του που εξιστορούσε σε πιο χαλαρές στιγμές. Η κ. Αθηνά Μαραβέγια (που βρήκα εντελώς τυχαία στο διαδίκτυο) γράφει για τον Σπύρο Χρονόπουλο, όπως τον έζησε όταν ήταν μαθήτριά του στην Αιθιοπία.  «Να πάω στους φιλόλογους τώρα. Συγχωρήστε μου τη σειρά, είναι τελείως τυχαία. Σπύρος Χρονόπουλος ή αλλιώς, Θείος Πίπης (ηταν εργένης). Πάντα με χιούμορ κι όταν κάποιος ήταν αδιάβαστος ή άτακτος, είχε στη γωνία του πέτου του μια καρφίτσα και μας τσιμπούσε το μπράτσο. Κανείς, ποτέ, όμως, δεν του το καταχώρησε αρνητικά. Αντίθετα, γελούσαμε».   Τήν ίδια συνήθεια με την καρφίτσα όπως σας είπα,είχε και σ’ εμας, στην Καλλιθέα.   

      Επίσης ο Δημήτρης Καλογερόπουλος τον είχε καθηγητή εκεί και γράφει:  «Ο Σπύρος Χρονόπουλος, Φιλόλογος Γλωσσομαθής, ήταν πολυταξιδεμένος. Κάθε καλοκαίρι ξόδευε όλες τις οικονομίες του, ταξιδεύοντας σε πόλεις της Ευρώπης για να εμπλουτίσει τις γνώσεις του. Καινοτόμος, με μοντέρνο τρόπο διδασκαλίας, ειδικά την εποχή εκείνη, μιλούσε πολύ καλά Γερμανικά και Ιταλικά. Μας μετάφραζε δοκίμια από τον Κικέρωνα, τον Νίτσε και τον Σοπενχάουερ, για να γνωρίσουμε και ξένους φιλόσοφους. Είχε μεγάλη αμεσότητα με τους μαθητές του. Ποτέ δεν βαρεθήκαμε τα αρχαία, γιατί έβρισκε πάντα και άλλα θέματα να τα συνοδεύσουν». Στο ίδιο σχολείο δίδαξε πολύ αργότερα και ήταν και διευθυντής του ο μετέπειτα πρόεδρος της Ελληνικής κοινότητας στην Αιθιοπία, ο Λευκαδίτης Γιώργος Κατωπόδης, μαθηματικός, γιός της Βούλας Κατωπόδη της Κόνταινας. Έχει πάρει σύνταξη ο Γιώργος και μένει μόνιμα στην Αντις Αμέμπα.

(Αναμνηστική φωτογραφία του Ελληνικού σχολείου της Αντίς Αμπέμπα 1963)

Ο Χρονόπουλος λοιπόν,ήταν ο καθηγητής που μας έμαθε ελληνικά. Δεν μπορεί κανείς να διανοηθεί ότι η ετυμολογία κάθε λέξης ήταν ¨κόλλημα¨ γι αυτόν,πώς δηλαδή θα μας εξηγήσει την γέννησή της!! Έτσι μάθαμε ελληνικά. Σήμερα υπάρχει εντελώς διαφορετικό σύστημα στα σχολεία και γι αυτό πιθανόν ένας μαθητής ξέρει να γράφει καλά η δεν ξέρει καθόλου. Τέλος πάντων να μην υπεισέρχομαι και σε ξένα χωράφια. Είναι επιπλέον απορία για μένα ότι δεν θυμάμαι κανένα άλλο καθηγητή μας στο νυχτερινό! Όμως ο Χρονόπουλος εκτός απ’ τα σχολικά μαθήματα μας εξιστορούσε απίθανες εμπειρίες από την ζωή που εμείς τα ακούγαμε με το στόμα ανοιχτό γιατί για ένα παιδί εργαζόμενο η ζωή του είναι σπίτι δουλειά -σχολείο σπίτι. Κάναμε δε –αν θυμάμαι καλά -και το Σάββατο σχολείο. Όμως ο ακούραστος Χρονόπουλος, όταν όλοι το μπορούσαμε και ήταν καλός ο καιρός, διοργάνωνε και μια κυριακάτικη ημερήσια εκδρομή για τους Δελφούς ,για το Ναύπλιο, το Λουτράκι, τη Χαλκίδα, το Σούνιο, ακόμα και στη Παύλιανη την χιονισμένη πήγαμε. Έτσι,  για να δουν τα μάτια μας και να ξεσκάσουμε λίγο απ τη ρουτίνα. Κι αυτός κοντά μας, σαν φίλος, αυστηρός όμως και σαν καθηγητής και πάντα με την γραβάτα του ακόμα και στις εκδρομές. Τι να πρωτοθυμηθώ!!   Μόνο με ευγνωμοσύνη τον σκέφτομαι..

Στις εκδρομές , όπως συνηθίζεται γίνονται διάφορα. Από πειράγματα μέχρι παρεξηγήσεις, αναπαραστάσεις δρώμενων από τα μαθήματα, κλπ. Την δευτέρα ή την τρίτη όμως ο Χρονόπουλος ζητούσε εκ περιτροπής  από όποιον το μπορούσε βέβαια,να φτιάξει ένα ας πούμε απολογισμό της εκδρομής με την παράθεση κυρίως ευτράπελων συμβάντων αλλά ακόμα και κάνα συμβάν για ένα  κακό π.χ. λεωφορείο που είχαμε νοικιάσει κι έμεινε από ψυγείο,κακό φαγητό ή καμιά γκάφα από εμάς, κάνα φλερτ, κάνα πείραγμα κλπ. Θυμάμαι λοιπόν ότι ο συμμαθητής μου και αρκετά μεγαλύτερος σε ηλικία ο Δ. Σταυροπουλος που δούλευε σ ένα μαγαζί δίπλα απ’ τον ¨Παρνασσό¨στην οδό Καρύτση (ή Καρύκη) απέναντι απ την εκκλησία, αναλάμβανε τις περισσότερες φορές να γράψει κάτι για την εκδρομή. Όμως μόνο ο Σταυρόπουλος έγραφε-ίσως είχε πιο πολύ χρόνο, ίσως γιατί ήταν μεγαλύτερος,είχε όμως ταλέντο. Αυτό βέβαια εξέθετε όλους εμάς που κάποια στιγμή θά’πρεπε να πούμε κι εμείς κάτι.. Έτσι, αναγκάστηκα ν αναλάβω κι εγώ να πω μια φορά τον απολογισμό της εκδρομής στο Ναύπλιο, θυμάμαι. Έβαλα τα δυνατά μου, ζήτησα πιο πολύ χρόνο και πώς μού’ρθε, άρχισα να γράφω όχι σε πεζό αλλά σε έμμετρο στίχο!!  Δεν είχα ιδέα απ’ αυτά βέβαια αλλά να, βγήκε. Όταν όμως  τέλειωσε η πρώτη ποιητική- ας πούμε- στροφή της διήγησης, κώλωσα, τέλειωσε η έμπνευση και συνέχισα σε πεζό λόγο γιατί δεν ήμουν καλός για τα άλλα..Θυμάμαι λοιπόν και συγχωρέστε με που θα το πω, δεν το ‘χω πουθενά γράψει αλλά αυθόρμητα μου ήρθε στο νου και σας παραθέτω το πώς άρχισα να κάνω την εξιστόρηση της εκδρομής..

¨Επειδή δεν είναι πρέπον,εις ολόκληρο την τάξη να υπάρχει ένας τρέχων και ασθμαίνων και να γράφει πάντα σάτιρες ωραίες που ταιριάζουν στον καθένα, θα μπορούσα να βρεθώ και να πω αυτό κι αυτό..¨Από κει και πέρα έπεσε όπως είπα, πεζός λόγος κι έκλεισα το θέμα όπως όπως  βέβαια..

Έπεσαν οι σχετικές παρατηρήσεις, διευκρινήσεις κλπ κι έληξε το θέμα. Στην επόμενη εκδρομή, πάλι ο..Σταυρόπουλος. Δεν τάχα πάει καλά.

Στο νυχτερινό αυτό σχολείο κάναμε τέσσερα και σπάνια  πέντε 35λεπτα μαθήματα από τις 8 παρά μέχρι 11 το βράδυ. Κουρασμένοι πηγαίναμε, ψόφιοι φεύγαμε.. Άσε που ήταν κι ένα σινεμά(το σινε Αλεξάνδρα) δίπλα στο σχολείο και οι μεγάλες γιγαντοαφίσες της εποχής ήταν σκέτη πρόκληση. 

Να μη ξεχάσω και τα ποδοσφαιράκια στην πλατεία Κύπρου που όταν είχαμε κάνα κενό τρέχαμε να πάρουμε σειρά για καμιά κόντρα. Όμως η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν όταν βγαίναμε στην πλατεία για να πάρουμε το λεωφορείο για τα σπίτια μας, εκείνο το καροτσάκι με τον πλανόδιο πόντιο σουβλατζή. Είχε πολλές τέτοιες φιγούρες η Καλλιθέα γιατί έμεναν πολλοί πρόσφυγες εκεί. Μας έσπαγε τη μύτη κι η πρόκληση ήταν αποδεκτή, ιδίως τα Σάββατα που ήμασταν και πιο χαλαροί σαν σχολική βραδιά. Μοσχομύριζε η ψημένη πίτα στη φουφού και το σουβλάκι (εννοείται χωρίς πατάτες και τα τοιαύτα)αλλά πιο πολύ θυμάμαι την ψημένη ντομάτα κι εκείνη την πάπρικα που έριχνε με το αλουμινένιο σκεύος κι όπως έσμιγε με το κρεμμύδι και το σουβλάκι, σου έσπαγε τη μύτη..Μέχρι να την τυλίξει, την είχες φάει με τα μάτια.. 

Τέλειωσε το σχολείο, τέλειωσαν οι βόλτες, οι κοπάνες κι οι εκδρομές αλλά ήρθαν τα… επόμενα. Κι αυτά ήταν να δώσω στη νομική (άκου τώρα!!), μα χωρίς φροντιστήριο δεν πέρασα φυσικά αν και δεν πήγα κι άσχημα… Έτσι βρέθηκα να συνεχίζω σε μια αντιπροσωπεία εισαγωγών με καλή προοπτική μέχρι που ήρθα πίσω, στις ρίζες…΄Οσο για τον πανεπιστημιακό καημό μου, αυτός εκπληρώθηκε στο ΕΑΠ, όταν πια είχα χρόνο κι ήμουν ενήλικας. Τι ενήλικας δηλαδή, αρκετά μεγάλος αλλά πήγα κι έκανα 4 στα 4 χρόνια. 

Έγραψα όσα έγραψα, κυρίως για τους καθηγητές μου, τον Σπύρο Χρονόπουλο, τον Κώστα τον Δάγλα και τον Σπύρο τον Κάτσενο αλλά και τις συνθήκες που διαμόρφωναν τον περίγυρο της μάθησης, τότε. Μια σκέτη  ευγνωμοσύνη δεν έφτανε, όταν ψάχνοντας βρήκα τον Σπύρο Χρονόπουλο στα γεράματα και του την εξέφρασα… Μου απάντησε «θυμάσαι την καρφίτσα,ε;». Θυμάμαι, δάσκαλε… .

Σας ευχαριστώ που με ανεχτήκατε και σ’ αυτό το σημείωμα.

Παναγιωτης Σκληρός