Το μυστικό αεροδρόμιο της Παραμυθιάς…

Ένα αεροδρόμιο τυλιγμένο στην αχλύ του μύθου, κρυμμένο ανάμεσα στις βουνοκορφές της Ηπείρου, στο οποίο γράφτηκαν σελίδες δόξας, αλλά και καταστροφής, αποκαλύπτεται χάρη στις άοκνες ερευνητικές και συγγραφικές προσπάθειες του Ευθύμιου Ν. Σέρμπη. 

Ο επισκέπτης στον κάμπο της Παραμυθιάς εκεί όπου η περιοχή ονομάζεται «αεροδρόμιο», δύσκολα θα αντιληφθεί πως περίπου επτά δεκαετίες πριν, η ησυχία της μικρής κοιλάδας, ξυπνούσε από τον βόμβο των κινητήρων και πως εκεί, γράφτηκαν μερικές από τις πιο λαμπρές σελίδες της Αεροπορικής Ιστορίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα.

Εκεί ήταν η «μυστική», πρόχειρη, αεροπορική βάση, στην Ήπειρο. Ήταν ένα αεροδρόμιο, σε απόσταση αναπνοής από το Μέτωπο της Αλβανίας, 6 χιλιόμετρα νότια της Παραμυθιάς. Σήμερα δεν υπάρχει.

Ήταν μία καλά κρυμμένη αεροπορική βάση, ανάμεσα σε δύο βουνά και χωμάτινο διάδρομο απογείωσης δίπλα σε παραπόταμο του Αχέροντα. Εξαιτίας της θέσης του, διατήρησε και για πολύ καιρό τη μυστικότητα του, δίνοντας την δυνατότητα τόσο στη Ελληνική Βασιλική Αεροπορία, όσο και στην RAF να επιχειρούν με καταδιωκτικά και βομβαρδιστικά υποστηρίζοντας την προσπάθεια του ελληνικού στρατού στο αλβανικό μέτωπο.

Οι ιστορίες γύρω από το «αεροδρόμιο» της Παραμυθιάς, πριν από 14 χρόνια κέντρισαν το ενδιαφέρον ενός φοιτητή στο Φυσικό του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, του Ευθύμιου Σέρμπη ο οποίος ξεκίνησε την έρευνα και την αναζήτηση πρωτογενούς υλικού. Ο Ευθύμιος Σέρμπης, πρόλαβε να μιλήσει με εν ζωή πρωταγωνιστές, ανέτρεξε στα ιστορικά αρχεία της Ελλάδας, της Ιταλίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και εκπόνησε, το δικό του σύγγραμμα, με τίτλο «Μνήμες στην Κοιλάδα των Παραμυθιών».

Η ιστορία του αεροδρομίου

Η πεδιάδα της Παραμυθιάς, διαμορφώθηκε σε πεδίο προσγείωσης αεροπλάνων κατά τα τέλη του 1939 στο πλαίσιο της αμυντικής ετοιμότητας της χώρας. Με το ξέσπασμα του πολέμου την 28η Οκτωβρίου 1940, το αεροδρόμιο δεν είχε τεθεί σε λειτουργία, καθώς οι επιχειρήσεις διεκπεραιώνονταν από τα δύο αεροδρόμια των Ιωαννίνων, το βόρειο εκεί που είναι έως σήμερα και το αεροδρόμιο Κατσικά.

Επιχειρησιακοί λόγοι όμως, κατέστησαν αναγκαία τη χρήση του αεροδρομίου Παραμυθιάς, η οποία ξεκίνησε στις αρχές Φεβρουαρίου 1941, με επιχειρήσεις καταδιωκτικών αεροπλάνων της Ελληνικής Βασιλικής Αεροπορίας.

Λίγες ημέρες αργότερα και καθώς οι αποστολές έβαιναν από εκεί με επιτυχία, η ηγεσία της Βρετανικής Βασιλικής Αεροπορίας της RAF, η οποία στάθηκε σημαντική αρωγός στις επιχειρήσεις των Ελλήνων, πείστηκε να ξεκινήσει από την Παραμυθιά αποστολές βομβαρδισμού ιταλικών θέσεων στην Αλβανία.

Η δραστηριότητα τους επόμενους 2 μήνες, όπου το αεροδρόμιο διατήρησε τη μυστικότητά του, οι αποστολές βομβαρδισμού και υποστήριξης των ελληνικών στρατευμάτων ήταν αποτελεσματικές. Η δραστηριότητα συνεχίστηκε με ανάλογες επιχειρήσεις, έως περίπου τις αρχές του Απρίλη 1941, όπου η κλεψύδρα μετρούσε αντίστροφα για την Ελλάδα. Η αυλαία έπεσε με την τραγική 13η Απριλίου 1941, όταν η 211η Μοίρα Βομβαρδισμού της RAF που είχε συνδεθεί άρρηκτα με το αεροδρόμιο, αποδεκατίστηκε πάνω από τις Πρέσπες, χάνοντας μέσα σε μία αποστολή, 16 αεροπόρους και 6 αεροπλάνα.

Το αεροδρόμιο αυτό ανήκε σε ένα δίκτυο 25 βοηθητικών αεροδρομίων εμπιστευτικού δικτύου (όπως εκείνα της Βασιλικής και της Αμφίκλειας) και είχε μείνει ένα μυστικό καλά κρυμμένο καθ όλη τη διάρκεια κατασκευής του και μετέπειτα. Στα εναρκτήρια στάδια του Ελληνοϊταλικού πολέμου, δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου, ακριβώς για να μην αποκαλυφθεί η ύπαρξή του. Υπάρχουν αναφορές περί αεροσκαφών τα οποία έχουν βληθεί, πρέπει να προσγειωθούν κι όμως, τα πληρώματά τους επιλέγουν εναλλακτικά αεροδρόμια (όπως αυτό της Κατσικάς) μόνο και μόνο για να μην αποκαλύψουν άθελά τους, την ύπαρξη του αεροδρομίου.

Πέρα από τη γενναιότητα των ελληνικών (και των Βρετανικών) πληρωμάτων όμως, το αεροδρόμιο της Παραμυθιάς διακρινόταν από δύο βασικότερα χαρακτηριστικά τα οποία το κρατούσαν μυστικό. Το πρώτο και κυριότερο ήταν η τοποθεσία του και η γεωγραφία αυτής. Άριστα επιλεγμένη, περίπου 6km νότια της Παραμυθιάς, ανάμεσα σε δύο μεγάλους ορεινούς όγκους και δύο μικρότερους λόφους, είχε επιπλέον, το πλεονέκτημα της ομίχλης η οποία «καθόταν» στη ευρύτερη περιοχή αλλά αραίωνε στην περιοχή γύρω από το αεροδρόμιο. Οι ορεινοί αυτοί όγκοι, εκτός από προστασία από την ανθρώπινη παρατήρηση, προσέφεραν και προστασία από τον βαρύ βαλκανικό χειμώνα που αντιμετώπιζαν οι άνδρες στα βουνά της ελληνοαλβανικής μεθορίου. Ο διάδρομος προσγείωσης είχε κατασκευαστεί (αν και δεν είναι απόλυτα ορθή η χρήση της λέξης αυτής) δίπλα στην κοίτη ενός παραπόταμου του Αχέροντα, γεγονός που παρείχε μία επιπλέον κάλυψη. Οι πηγές του Αχέροντα, εκεί που οι αρχαίοι πίστευαν είναι η είσοδος του κάτω κόσμου, μόλις δέκα μίλια από τον χώρο του αεροδρομίου, φάνηκαν κι αυτές χρήσιμες σε διάφορες φάσεις του αγώνα.

Το δεύτερο χαρακτηριστικό, αποτελεί ένα δείγμα της προχωρημένης σκέψης της διοίκησης της Αεροπορίας και της τότε πολιτικής ηγεσίας του τόπου (στο συγκεκριμένο θέμα!). Το αεροδρόμιο αυτό δεν είχε τίποτα μόνιμο. Δεν είχε ούτε ένα μόνιμο κτίριο! Ούτε αποθήκες, ούτε καταφύγια, ούτε δεξαμενές, ούτε μόνιμη αντιαεροπορική άμυνα, και φυσικά, ούτε τσιμεντένιο διάδρομο είχε (γι’ αυτό και δεν είναι και απόλυτα ορθή η χρήση της λέξης ‘κατασκευαστεί’ για τον διάδρομο προσγείωσης). Στην ουσία, ένας μεγάλος επίπεδος αγρός ήταν. Ήταν γνωστό όμως ότι υπήρχαν οι προϋποθέσεις για να προσγειωθούν εκεί αεροσκάφη, ακόμη και βομβαρδιστικά και ότι αν οι επιχειρήσεις το επέβαλλαν, το μέρος να ζωντανέψει μέσα σε λίγες μόνο ώρες!

Για να γίνει ίσως πιο κατανοητό για πόσο μυστικό αεροδρόμιο μιλάμε, παρ’ όλο που οι Ιταλοί κατάφεραν στις 3 Νοεμβρίου και κατέλαβαν την Παραμυθιά (ναι, η προώθησή τους στον δυτικό- παραλιακό τομέα πήγε καλά), δεν το ανακάλυψαν! Φυσικά, με την κατάρρευση του υπολοίπου τμήματος της γραμμής, υποχρεώθηκαν κι εκείνοι να συμπτυχθούν, εγκαταλείποντας τα όποια εδαφικά κέρδη είχαν τις πρώτες μέρες του αγώνα και το αεροδρόμιο μπορούσε και πάλι να χρησιμοποιηθεί.

Έτσι, ήρθαν στην Ελλάδα τα βομβαρδιστικά Bristol Blenheim της 30 Squadron (30 Μοίρας) της RAF τα οποία είχαν χωριστεί μεταξύ Βασιλικής, Κατσικάς και Παραμυθιάς. Στις 3 Νοεμβρίου κατέφθασαν τα πρώτα αεροσκάφη και ακολούθησαν και τα Gloster Gladiator της 80ης Μοίρας (80 Squadron).

Στα ημερολόγια των Βρετανών πιλότων που επιχείρησαν από την Παραμυθιά, αναφέρονται εικόνες οι οποίες καμία σχέση με την ωμή πραγματικότητα του πολέμου στο έδαφος, λίγα χιλιόμετρα βορειότερα, δεν είχαν. Μόνιμα σε σκηνές, οι πιλότοι δεν είχαν να αντιμετωπίσουν τον τσουχτερό παγετό των βουνών. Η φροντίδα που λάμβαναν από τον ντόπιο πληθυσμό ήταν η χαρακτηριστική ελληνική φιλοξενία και οι πηγές του Αχέροντα, εκτός από κρύπτες, έγιναν και «μαγικά λουτρά» ανάπαυσης για τους Βρετανούς. Καθόλου τυχαίος λοιπόν, δεν ήταν ο χαρακτηρισμός που έδωσαν στη βάση τους ως «η κοιλάδα του παραμυθιού».

Εν τω μεταξύ, η Ιταλική Αεροπορία πάσχιζε να βρει το αεροδρόμιο! Είχε ήδη πολυβολήσει την Κατσικά και βομβαρδιστικά είχαν αφήσει το θανατηφόρο φορτίο τους στη Λάρισα, το Φάληρο, την Τανάγρα και το Τατόι. Αλλά η βρετανική αεροπορική ισχύς δεν είχε μειωθεί σημαντικά, γεγονός που σήμαινε ότι από κάπου αλλού επιχειρούσαν! Αυτό το «κάπου αλλού» εξακολουθούσε να είναι καλά κρυμμένο ανάμεσα στα βουνά της Θεσπρωτίας.

Οι προσπάθειές της απέβησαν άκαρπες, μέχρι τις αρχές Μαρτίου! Με την έναρξη της Ιταλικής Εαρινής Επίθεσης, βρέθηκε και το μικρό αλλά σημαντικό αεροδρόμιο της Παραμυθιάς! Υπάρχουν αντικρουόμενες πληροφορίες σχετικά με το πώς βρέθηκε το αεροδρόμιο. Η μία πλευρά ισχυρίζεται ότι Τσάμηδες οι οποίοι ενστερνίζονταν την προπαγάνδα της φασιστικής Ιταλίας περί δημιουργίας ανεξάρτητης Τσαμουριάς, αποκάλυψαν στους Ιταλούς την ύπαρξη του αεροδρομίου. Η άλλη πλευρά, ισχυρίζεται ότι όταν ο καιρός καθάρισε, σε μία αποστολή επιθετικής αναγνώρισης, αποκαλύφθηκε το αεροδρόμιο.

Η έκταση των ζημιών για τη RAF επί του αεροδρομίου της Παραμυθιάς κάθε φορά δεν μπορεί να εκτιμηθεί με βεβαιότητα καθώς οι Ιταλικές Υπηρεσίες έχει αποδειχθεί επανειλημμένως ότι διόγκωναν τις επιτυχίες των αεροπόρων τους. Σίγουρα όμως ένα σμήνος Wellington έχει χαθεί στο έδαφος της Παραμυθιάς και περισσότερα Gladiators μοιράζονται την ίδια τύχη.

Σήμερα, η περιοχή αποτελείται από καλλιεργήσιμες εκτάσεις, ελαιώνες και βοσκοτόπια, που δεν θυμίζουν σε τίποτα το ένδοξο παρελθόν του τόπου.

Πηγές: https://ipeirotika.gr/, https://www.ww2wrecks.com/, https://www.facebook.com/%CE%9C%CE%BD%CE%AE%CE%BC%CE%B5%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%9A%CE%BF%CE%B9%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%BC%CF%85%CE%B8%CE%B9%CF%8E%CE%BD-101370161504883, https://www.defence-point.gr/,