«Άρατε πύλας οι άρχοντες υμών»

Γράφει ο Παναγιώτης Σκληρός

«Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός» έψελνε με την πεντακάθαρη και δυνατή φωνή του ο Βασίλης ο Σίδερης –Κουμπούρας το βράδυ των Βαΐων. Ο παπά Ταξιάρχης,ο αγαπημένος παππάς του χωριού που μαζί του ήμουν κι εγώ… παπαδάκι και αργότερα ο παπά- Σπύρος είχαν τα πάντα μέσα στην εκκλησία της Παναγίας σε απόλυτη τάξη και πεντακάθαρα. Είχε οργανώσει την καθαριότητα και την περιποίηση των μπρούτζινων (μανάλια, πολυέλαιους, κηροπήγια) απ την προηγούμενη, την βουβή εβδομάδα κι όλα ήταν έτοιμα για τις ακολουθίες  της μεγάλης εβδομάδας με την κορύφωση του επιτάφιου και της Ανάστασης. Το ίδιο βέβαια έκαναν και οι νοικοκυρές που με ασβέστη κυρίως άσπριζαν τα πάντα, από ρείθρα, αυλάκια, αυλές, μέχρι και τις λιθιές. Ετοίμαζαν τα σπίτια του κι έβαφαν τα κόκκινα αυγά την Πέμπτη και τα Πασκάτικα κουλουράκια.

Κόσμος ερχόταν από τα ξένα κι από την Αθήνα, οικογένειες έσμιγαν, ναυτικοί, ξενιτεμένοι, όλοι στο χωριό για το Πάσχα.

Άλλοι έστελναν κάρτες με τα γνωστά για την εποχή θέματα και το στερεότυπο: «το ίδιο επιθυμούμε και δι υμάς»…

Όλα άρχιζαν με τα βάγια που έφτιαχναν οι γυναίκες άλλα κι εμείς τα μικρά που όλο και κάτι κάναμε.

Στα βάγια βάζαμε σε κάθε κόφα από ένα είδος που ήταν για την κατασκευή τους, δηλαδή, δεντρολίβανο, ελιά, φασκόμηλο, φοινίκι, δάφνη κι ο σπάγκος για να τα δέσουμε. 

Την Κυριακή των Βαΐων τα μοίραζε ο παπάς στον καθένα με ευχές για καλό Πάσχα και το βράδυ όπως είπαμε ήταν η ακολουθία του νυμφίου. Την Μ. Τρίτη το τροπάριο της Κασσιανής «Η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή» και την Πέμπτη το «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου ο εν ύδασι την γην κρεμάσας».

Ο παπά Ταξιάρχης, το θυμάμαι έντονα γιατί ήμουν κι εγώ ντυμένος με τα παιδικά άμφια, ήταν πολύ συγκινημένος με τον σταυρό στον ωμό του να ψέλνει και να τον περιφέρει στην εκκλησία μέχρι να τον τοποθετήσει σε μια μαύρη βάση που είχαμε στο κέντρο τα εκκλησίας και να βάλει το ακάνθινο στεφάνι στο σταυρό. Νομίζω ότι μερικές φορές τον είδα και δακρυσμένο. Έμπαινα βλέπετε σαν παπαδάκι μέσα στο ιερό και βοηθούσα. Υπήρχε κατάνυξη στις ακολουθίες της Μεγάλης εβδομάδας, τότε. Ένιωθε διαφορετικά ο κόσμος…

Παρασκευή πρωί, στις «ώρες» η αποκαθήλωση με πολύ συγκίνηση όταν με το λευκό σεντόνι κατέβαζε απ τον σταυρό το σώμα του Ιησού και το τοποθετούσε στο στολισμένο επιτάφιο που είχαν οι γυναίκες του χωρίου ετοιμάσει. Έφερναν πολλά λουλούδια από τα σπίτια τους, κρίνους μεγάλους σαν χωνιά, άλλους κρίνους λευκούς άλλα κυρίως μωβ, βιολέτες διάφορα χρώματα, πασχαλιές και αγριοκουτσουπιές (όλα τα μωβ χρώματα), τριαντάφυλλα,  ακόμα και παπαρούνες αν το Πάσχα έπεφτε λίγο αργά κι οι παπαρούνες είχαν ανθίσει. Έδεναν τα λουλούδια με κλωστές, έφτιαχναν και ολόκληρες γιρλάντες με λουλούδια. Ήταν άπλα και κατανυκτικά. Οι γυναίκες έψελναν χαμηλόφωνα κι απέριττα το «η ζωή εν τάφω» κλπ. Ο επιτάφιος του χωριού δεν φώναζε δεν ήταν υπερπαραγωγή αλλά εξέπεμπε σεβασμό.!!

Το βράδυ γέμιζε η εκκλησία κι όλοι ήταν με σκυμμένα κεφάλια. Συνόδευαν στην τελευταία κατοικία του τον Ιησού! Κατανυκτική η ατμόσφαιρα, χαμηλότονοι οι ψαλμοί, τάξη παντού άμφια όχι φανταχτερά αλλά τα φορούσαμε όλοι. Έρχεται η ώρα των εγκωμίων και όλοι ψέλνουν αντικριστά με τον αριστερό (συνήθως ο μπάρμπα Θοδωρής ο Κουτσοπανέλης) η δεξιό ψάλτη (πάντα ο Βασίλης ο Σίδερης) να αρχίζει «αι γενεαί πάσαι»,κλπ. Κι ο παπα Ταξιάρχης να ραίνει τους πιστούς με το μυροδοχείο, ψέλνοντας «έραναν τον τάφο»…

Από την ακολουθία της Μ. Παρασκευής θα μου μείνει αξέχαστη η περιφορά του επιταφίου που πέρναγε απ όλο το χωριό, μέχρι τα Κολυβάτα στον Αη Γεράσιμο κι αργότερα ο παπά Σπύρος τον πήγαινε και στο νεκροταφείο…  Όλος ο κόσμος, πάπας και ψάλτες ακολουθούσαν τον επιτάφιο αλλά μέσα στην εκκλησία παρέμενε ένας που είχε κι αυτός ρόλο. Όταν ο επιτάφιος έφτανε έξω από την κεντρική είσοδο που ήταν κλειστή ο παπά -Ταξιάρχης έψελνε τον ψαλμό του Δαυίδ   «ἄρατε πύλας, οἱ ἄρχοντες ὑμῶν, καὶ ἐπάρθητε, πύλαι αἰώνιοι καὶ εἰσελεύσεται ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης». Απαντούσε ο ανθρωπος που ηταν μεσα στην εκκλησία, τίς ἐστιν οὗτος ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης; Κύριος κραταιὸς καὶ δυνατός, Κύριος δυνατὸς ἐν πολέμῳ.  ἄρατε πύλας, οἱ ἄρχοντες ὑμῶν καὶ ἐπάρθητε, πύλαι αἰώνιοι καὶ εἰσελεύσεται ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης. Ξανά από μεσα τίς ἐστιν οὗτος ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης; Κύριος τῶν δυνάμεων αὐτός ἐστιν ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης.» Και με ένα χαρακτηριστικό λάκτισμα (κλωτσιά στην πόρτα),άνοιγε και έμπαινε ο επιτάφιος κι οι πιστοί στην εκκλησία!! Θα μου μείνει αξέχαστη αυτή η σκηνή. Ήταν ολόκληρο σκηνικό με κυρίαρχο τον παπά Ταξιάρχη να καθορίζει την εξέλιξη και να παραβιάζει την είσοδο του ναού για να εισέρθει ο βασιλεύς της δόξης..

Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου ψάλλετε ο Εσπερινός της Ανάστασης, λεγόμενη και «Πρώτη Ανάσταση» και το τροπάριο «Ἀνάστα ὁ Θεός». Με το άκουσμα της καμπάνας, οι νοικοκυράδες έριχναν το «κομμάτι», ένα πιάτο ραγισμένο, ένα μπότη, ένα τσουκάλι, κάτι που να κάνει κρότο και να γίνει χίλια κομμάτια… Άλλαζε η διάθεση του κόσμου με την πρώτη ανάσταση. Ετοιμαζόταν οι αυλές, έσφαζαν τα αρνιά, κόκκινοι σταυροί στις αυλόθυρες, οι σωροί τα ξύλα για το αυριανό ψήσιμο αν και μερικές οικογένειες ακολουθούσαν το παλιό έθιμο. Έψηναν την δευτέρα του Πάσχα. Την Κυριακή το τραπέζι ήταν πιο ελαφρύ για να συνέλθει το στομάχι κι ο οργανισμός από την νηστεία της Μ Εβδομάδας γιατί-δεν το ανέφερα- «κρατούσαν» όλοι σαρακοστή και κυρίως την μεγάλη εβδομάδα, ούτε λάδι τέταρτη και την παρασκευή, δεν στρώναμε ούτε τραπέζι!

 Μετά λοιπόν την πρώτη ανάσταση ήταν πιο εκδηλωτικοί οι άνθρωποι, πιο χαρούμενες οι χαιρετούρες… Είχε ήδη φύγει η θλίψη κι αναμενόταν το βράδυ κοντά στα μεσάνυχτα η Ανάσταση με το «Δεῦτε λάβετε φῶς» και το «Χριστός Ανέστη». Όλοι ήταν καλοντυμένοι, έλαμπαν από καθαριότητα, πήγαιναν στην εκκλησία να πάρουν το φως με μελισοκέρια που είχαν τα μαγαζιά. Λαμπρός και χαρούμενος κι ο παπά Ταξιάρχης με τα λαμπρά του καλοσιδερωμένα άμφια .Οι μεγαλύτεροι άντρες έμεναν συνήθως έξω από την εκκλησία. Υπήρχε χαρούμενη ατμόσφαιρα κι έριχναν και κροτίδες αυτοσχέδιες και καμιά φορά παραγιομισμένες που έτριζαν τα τζάμια. Σταμάταγε ο παπάς τη λειτουργία, αγριοκοίταζε κι αυτό ήταν σύνθημα να μη «ξωκύλουμε» περισσότερο με τα μπάμ μπουμ…Το σύνηθες ήταν ότι με το «Χριστός Ανέστη» παίρναμε το φως και πίσω στο σπίτι, κάναμε το σταυρό στην πόρτα με το κερί και καθόμαστε για την μαγειρίτσα και παρά τις εκκλήσεις του παπά, φεύγαμε κι έμενε ο παπάς με τους ψαλτές και κανένα ακόμα που ντρεπόταν να φύγει γιατί εκτός από την τελετή της Ανάστασης, ακλουθούσε και η λειτουργία της Κυριακής του Πάσχα. Μεγάλη η διάρκεια!!

Το πρωί την Κυριακή του Πάσχα, άναβαν οι φωτιές κι άρχιζε το σούβλισμα κι εμείς παίρναμε τη σειρά μας να γυρίζουμε τη σούβλα που ήταν πάντα ξύλινη ενώ μας πύρωνε η θράκα απ τα ξύλα. Είχε και μεζεδάκια το μενού φυσικά απ τα γλυκάδια και τη συκωταριά τα αρνιού. Τα αρνιά ή τα κατσίκια ήταν συνήθως απ’ αυτά που ο καθένας είχε σαν οικόσιτα στο σπίτι του. Στηνόταν ψησταριές ανά 2-3 οικογένειες, αντάλλασαν επισκέψεις κι οι ευχές ακουγόταν σε όλο το χωριό. Μερικοί, στην αρχή της ημέρας ήταν μόνοι μέχρι να’ ρθουν οι συγγενείς απ το χωριό -όπως εμείς- γιατί την επομένη δεύτερη μέρα του Πάσχα, πηγαίναμε εμείς στους συγγενείς, στο πανηγύρι.

Θα κλείσουμε αυτή την αφήγηση που λίγο -πολύ ήταν ιδία σ όλα τα χωριά μας, με την λειτουργία της Αγάπης το απόγευμα της Κυριακής. Εκεί πήγαιναν κυρίως όσοι δεν πήγαν στην ανάσταση τα μεσάνυχτα, με τα παιδάκια τους κυρίως και κάνα υπέργηρο άτομο. Ήταν πολύ χαρούμενη η ατμόσφαιρα και οι καλές καιρικές συνθήκες έδιναν χαρούμενη, αναστάσιμη νότα. 

Και του χρόνου, φίλες και φίλοι, με υγεία και αγάπη και καλή διάθεση.

Παναγιώτης Σκληρός

ΥΓ. Στη φωτογραφία είναι ο γείτονας μας ο Γιώργος ο Αργυρός με την οικογένειά του και τη θειά Καλή Σολδάτου και στην τελευταία η οικογένειά μας γύρω στα 1960-61.Νομιζω οι φωτογραφίες πρέπει να’ναι απ τον αξέχαστο Χριστόδουλο Φατούρο.