Η Αγγελική Γαζή για τις «Μικρές Λευκαδίτικες Ιστορίες», του Παναγιώτη Σκληρού

Αγγελικής Γαζή
Επίκουρης Καθηγήτριας, Ψυχολογίας των Μέσων, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Το κείμενο αποτέλεσε ένα μικρό σχόλιο μου για το βιβλίο του Παναγιώτη Σκληρού, «Μικρές Λευκαδίτικες Ιστορίες», εκδ. Fagotto, το οποίο παρουσιάστηκε στην Αθήνα, στις 18 Ιανουαρίου και στην αίθουσα «Γιάννης Μαρίνος» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών:

«Θα αφήσω κατά μέρος την αυτοαναφορική συζήτηση περί του ενδιαφέροντός μου για τη συγγραφική δουλειά του Παναγιώτη Σκληρού και θα περάσω ευθύς στην επιγραμματική αποτύπωση της επιστημονικής μου ματιάς για το βιβλίο «Μικρές Λευκαδίτικες Ιστορίες» αλλά και για βιβλία του ιδίου που έπονται. 

Ο Παναγιώτης Σκληρός ξεκίνησε έναν ταυτοτικό απολογισμό μέσω του ψηφιακού μέσου «Facebook», επιβεβαιώνοντας αυτό που συναντούμε στη βιβλιογραφία, δηλαδή τη χρήση ορισμένων μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως «τρίτο τόπο», όπου σε αυτό τον τόπο, επιχειρείται μια ανασκόπηση και διαχείριση του παρελθόντος του αφηγητή. Το συγκεκριμένο ψηφιακό μέσο έδωσε το κίνητρο στον Παναγιώτη Σκληρό, μέσα από την άμεση δημοσιοποίηση και την άμεση ανταπόκριση στην δημοσίευση, να ξεδιπλώσει έναν ολόκληρο κόσμο. Έναν κόσμο που παρομοιάζει με αυτό που καλείται, με αυτό που στις κοινωνικές επιστήμες ονομάζουμε, «ψηφιακή εθνογραφία». 

Τι είναι όμως η ψηφιακή εθνογραφία; Τι καλούμε ψηφιακή εθνογραφία υπό το πρίσμα της οποίας διαβάζουμε τις συγκεκριμένες ιστορίες; Η εθνογραφία είναι ένα ποιοτικό εργαλείο, είναι η μέθοδος, μέσω της οποίας προσεγγίζουμε, καταγράφουμε, ερμηνεύουμε, αναλύουμε και εν τέλει παρουσιάζουμε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά μιας κοινότητας. Εν προκειμένω της κοινότητας των «πίσω χωριών» της Λευκάδας. 

Σαν αυτοδίδακτος εθνογράφος λοιπόν ο Παναγιώτης Σκληρός συνθέτει μέσω της ψηφιακής αφήγησης ένα κείμενο, το οποίο μας παρέχει γνώση για την κοινότητα μέσω ενός τρίτου τόπου, ενός ψηφιακού τόπου, του συγκεκριμένου μέσου κοινωνικής δικτύωσης. 

Πέραν όμως της ψηφιακής εθνογραφίας αυτές οι ιστορίες μπορούν να ενταχθούν σε αυτό που καλείται αυτοεθνογραφία. Πρόκειται για έναν χώρο ερμηνείας, κατανόησης αλλά και συμφιλίωσης με θέματα που αφορούν την ταυτότητα καθώς μέσω της αυτοεθνογραφίας συνυφαίνονται διαφορετικές και ιδιαίτερες πτυχές του εαυτού: η προσωπική, η πολιτική, η βιογραφική και η κοινωνική, ενώ η μέθοδος της εθνογραφίας διεκδικεί τις συμβάσεις της λογοτεχνικής γραφής. 

Μια λοιπόν αυτοεθνογραφική, ενθυμητική ανάλυση επιστροφής και ίσως και συμφιλίωσης με τις ρίζες και την ταυτότητα θα μπορούσαμε να πούμε ότι χαρακτηρίζει το συγκεκριμένο βιβλίο. 

Η αυτοεθνογραφία εξάλλου έχει ως σκοπό να «δείχνει» παρά να «λέει» και στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται η αμεσότητα, η προφορικότητα της αφήγησης του Παναγιώτη Σκληρού, η δημιουργία εικόνων μέσω του λόγου και παράλληλα η επιμονή του συγγραφέως στο τεκμήριο της φωτογραφίας.

Υπάρχει όμως και κάτι άλλο, πιο σημαντικό, που άφησα για το τέλος και θέλω να υπογραμμίσω. 

Τα κείμενα αυτά δεν διαπνέονται από νοσταλγία. Η νοσταλγία εξάλλου δεν είναι πάντα ένα θετικό συναίσθημα. Τα κείμενα αυτά πρέπει να ιδωθούν από μια άλλη οπτική και με μια άλλη ματιά.

Από την οπτική της σημασίας που πρέπει να λαμβάνει η κουλτούρα, ο πολιτισμός, η παράδοση,  αυτό δηλαδή που λείπει σήμερα από την κοινωνία του 21^ου αιώνα: οι κοινωνικές συνήθειες μιας κοινότητας, τα συστήματα κοινών νοημάτων. Όλες αυτές οι λειτουργίες και πρακτικές στον τρόπο που προσδιορίζεται μια κοινωνική ομάδα και διαχωρίζεται από τις άλλες. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ατόμων και οι σχέσεις με τους άλλους είναι χαρακτηριστικά άμεσα συνδεδεμένα αλλά και εξαρτώμενα από τους πολιτισμικούς κώδικες που ισχύουν σε ένα δεδομένο πλαίσιο. 

Παράλληλα με την έννοια της κουλτούρας, και αυτό που οι συγκεκριμένες ιστορίες μεταφέρουν είναι η έννοια της συλλογικότητας. Οι λειτουργίες που προσδιορίζουν τα χαρακτηριστικά μιας κοινωνικής ομάδας: οι μποκέδες και τα ματζούνια, οι μοσχοβολιές στη Βασιλική κάθε Μάρτη, οι κουτσούνες, τα πανηγύρια, τα ποντάλια…η θεώρηση του κόσμου όπου οι άνθρωποι προτάσσουν την ομαδική αφοσίωση και τον ομαδικό δεσμό καθώς και στην ανάγκη να ανήκουν και να εντάσσονται σε ομάδες παρά να ξεχωρίζουν ως άτομα. 

Η αίσθηση της κοινότητας, της τελετουργίας και του ιερού που είναι άμεσα συνδεδεμένα με την κουλτούρα, σε αντιδιαστολή με την ατομικότητα και την απίσχναση του βιωμένου νοήματος. 

Η σημαντικότητα των συγκεκριμένων ιστοριών λοιπόν, βρίσκεται ακριβώς σε αυτό το αποκούμπι «του ανήκειν» που χάνουμε καθημερινά λόγω της υποβάθμισης και της απώλειας των παραδοσιακών προτύπων, των διαβατήριων τελετουργιών, των συλλογικών σημείων αναφοράς, της μη υπαγωγής σε ερμηνευτικά πολιτισμικά πλαίσια. Υποβάθμιση και απώλεια που μεταβάλουν και μειώνουν το βιωμένο νόημα. 

Και αυτό το βιωμένο νόημα είναι εκείνο που μας δίνουν οι συγκεκριμένες ιστορίες, το βιωμένο νόημα για το οποίο «διψά» σήμερα το άτομο χωρίς να γνωρίζει που και πώς μπορεί να το αναζητήσει. Κάτι που ήταν αυτονόητο και πρόσφερε στην πίστη και στο έθιμο μια ενδογενή ιερότητα, και που αποτελεί σήμερα αντικείμενο αμφισβήτησης. 

Η Λευκάδα δεν είναι οι παραλίες της, ούτε η καταγραφή των ποιητών και διανοουμένων της σε βιντεάκια τουριστικής προβολής, ούτε η ινσταγκραμική υπερέκθεσή της, ούτε η προβολή κάθε απόκρυφου σημείου της. Η Λευκάδα είναι η Κοινότητα της και είναι αυτό το μήνυμα που μας δίνει το βιβλίο του Παναγιώτη Σκληρού: το νόημα βρίσκεται στην Κουλτούρα της Κοινότητας. Στη Συλλογικότητα. Στο αίσθημα του ανήκειν σε αυτή. Στο χαμένο χρόνο της βραδύτητας, της ραθυμίας και του αναστοχασμού. Στις διαβατήριες τελετές και τα ιερά της. Σε ό,τι δηλαδή κάνει τη διάρκειά μας. 

Εξάλλου αυτό θα έπρεπε να είναι το όραμα για την Λευκάδα εφεξής: η επιστροφή σε αυτή…»