Ο τάφος του Αθανάσιου Ψαλίδα (1767 – 1829)

Ναταλία Ν. Κατηφόρη

Αραιά και που ασχολούμαι με τα περισωθέντα κατάλοιπα του αρχείου της οικογένειας του πατέρα μου Νίκου Κ. Κατηφόρη, όπου εντόπισα και πρόχειρο, σημαντικό όμως, ιδιόγραφο σημείωμα του παππού μου (Κωνσταντίνου Αριστ. Κατηφόρη). Διασώζει ενδιαφέρουσα αφήγηση του Σπυρίδωνα Ανδρ. Βλαντή για την ακριβή θέση του τάφου του Εθνοδιδάσκαλου Αθανάσιου Ψαλίδα (η θέση του τάφου προβλημάτισε τους ιστορικούς μας Σπ. Ασδραχά και Παν. Ροντογιάννη), την οποία και σας παρουσιάζω με το παρόν.

Ο Κ. Κατηφόρης, κατά 24 χρόνια νεότερος του Βλαντή (1853 ο Βλαντής , 1879 ο Κατηφόρης), συνδεόταν με φιλία με τον Ιστορικό τον οποίο μάλιστα και νεκρολόγησε στην κηδεία του (1939) κατ’ εντολή του Δικηγορικού Συλλόγου(1).

Το σημείωμα στο οποίο αναφέρομαι χρονολογείται 30.5.37 και διασώζει αφήγηση του Ιστορικού. Είναι γραμμένο σε δύο φάσεις. Το πρώτο και πολύ εκτενέστερο μέρος γράφηκε με μελάνι και αναφέρεται στην Αγγλοκρατία και ιδιαίτερα στην τελετή αποχώρησης των Άγγλων από τη Λευκάδα. Το δεύτερο μέρος γράφηκε με μολύβι. Το αντιγράφω: 

«Ο Αθαν. Ψαλίδας είναι θαμμένος μέσα στο Ναό του Αγ. Μηνά, όπως μπαίνουμε από την πίσω πόρτα (δηλαδή εκείνη, που είναι σε αντιστοίχιση με το Ιερό Βήμα) αριστερά. Η επιτάφια πλάκα ήτανε καταφανής, ως τότε που πλακόστρωσαν την εκκλησία και (φαίνεται …) την σκέπασαν με τις πλάκες». Το σημείωμα τελειώνει με ερωτηματικό του καταγραφέα: «Πότε την πλακόστρωσαν;».

Στο 9^ο Πατριδογράφημά του, ο καθ. Σπύρος Ασδραχάς ασχολείται με τον τάφο του Αθανάσιου Ψαλίδα και την αμφισβητούμενη επιγραφή του. Σ’ αυτό, αναφέρεται στη θέση του μνήματος. Ο Βλαντής έγραψε απλά (Σ. Βλαντή «Βιογραφία Αθανασίου Ψαλλίδα», σ. 20-28), «…ετάφη εντός της εκκλησίας των Αγίων Μηνά, Βίκτωρος και Βικεντίου». Ο Ροντογιάννης τοποθετεί τον τάφο, έξω από το Ναό, στον περίβολο. Θάλεγε κανείς πως το «εντός της Εκκλησίας», δεν αφήνει περιθώρια ερμηνευτικής επεξεργασίας. Ωστόσο, και επειδή στην «καθομιλουμένη» τον όρο «εκκλησία» εκλαμβάνουμε και με την πλατιά έννοια, που «χωράει» και τον κήπο ή περιβόλι ή προαύλιο ή (για τα παλιά χρόνια) και το νεκροταφείο, όπου θάβονταν οι ενορίτες, δεν ήταν ανεγχώρητος ο προβληματισμός. Και ο ίδιος ο Ασδραχάς άλλωστε σημειώνει «δε νομίζω ότι η διατύπωση «εις τον ναόν» συνηγορεί εμφανώς υπέρ της ερμηνείας ότι το μνήμα βρισκόταν μέσα στην εκκλησία και όχι στον περίβολό της». Πάντως, αν ο Ροντογιάννης γνώριζε τη διευκρίνιση, που δημοσιεύω, δε θα προβληματιζόταν και δε θα οδηγούταν «στον περίβολο». 

Ας προχωρήσουμε και σε σχολιασμό του προβληματισμού: «Ναι, ο Βλαντής υποδεικνύει την ταφή μέσα στον Κυρίως Ναό, με τις τόσες λεπτομέρειες της αφήγησής του («… όπως μπαίνουμε από την πίσω πόρτα … που είναι σε αντιστοιχία με το Ι. Βήμα αριστερά») και δεν αφήνει ερωτηματικό. Όμως μήπως είχε και ο ίδιος κακή πληροφόρηση; Πρέπει να αποκλείσουμε κι αυτό το ενδεχόμενο. Καθιερωμένος, πλέον, ιστορικός, όπως καταδεικνύει η εξαιρετική Εργοβιογραφία Σκλαβενίτη (σελ. ιζ’. Επ) είχε πλήρη επίγνωση της αξίας που έχει η Αλήθεια, ακόμη και στα «εκ πρώτης όψεως» ασήμαντα, αφού υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο, κάποια στιγμή ν’ αναδειχθούν αυτά σημαντικά, σημαντικότατα.

Εξ άλλου, γεννημένος το 1855, δηλαδή μόλις 26 χρόνια μετά το θάνατο Ψαλίδα (1829), είναι πιθανό να πρόφτασε τον τάφο, πριν την πλακόστρωση και πάντως, είναι αναμφισβήτητο πως θα είχε πλούτο πληροφοριών, για τον αείμνηστο Ψαλίδα, δηλαδή και το θάνατο, την κηδεία, την ταφή του, απ’ τον πατέρα του Ανδρέα, που υπήρξε μαθητής του Ψαλίδα και ασφαλώς θ’ ακολούθησε (18ετής) την κηδεία του Δασκάλου του. Κι όχι μόνο απ’ τον πατέρα του αλλά και το Οικογενειακό Περιβάλλον που ήταν σε θέση να γνωρίζει την αξία της προσωπικότητας του Ψαλίδα και ασφαλώς ενδιαφερόταν για τα «κατ’ Αυτόν», π.χ. τον τάφο του.

Και ολοκληρώνοντας, θα ήθελα να συνδέσω όλα τα παραπάνω με μία παράτολμη σκέψη: Τώρα που έχουμε βάσιμες υποψίες για την ακριβή θέση του τάφου, μήπως θάπρεπε, με μικρή πλέον ζημιά της πλακόστρωσης, δηλαδή μικρής επιφάνειας ανασκαφή, ν’ αποκαλύψουμε το σεπτό κιβούρι, οπότε θα διαβάσουμε και την επιτύμβια επιγραφή που αναφέρουν ο Λ. Χ. Ζώης και ο Ι. Κ Σταματέλος κ.λπ. (Ασδραχάς, ο.α. σ. 213 επ). Η συγκυρία μοναδική, καθώς πραγματοποιούνται οι μεγάλες αναστηλωτικές εργασίες.

[1]Και είναι κρίμα που χάθηκε εκείνος ο επικήδειος, γιατί περιείχε πολλές, αθησαύριστες βιογραφικές πληροφορίες που προσέφερε στον Ομιλητή ο (επίσης δικηγόρος) Περικλής Καλκάνης, πρωτοξάδελφος του Ιστορικού. Βέβαια, η κηδεία έγινε στη Μητρόπολη.Όχι μόνο για την επισημότητα του νεκρού, αλλά και επειδή η Ευαγγελίστρια ήταν η Ενορία της Οικογένειας όπως φαίνεται και από την 24.10.1856 απόδειξη που δημοσιεύω και υπογράφει ο πατέρας του ιστορικού Ανδρέας.Ως επίτροπος και ως πρωτεργάτης της ανεγέρσεως του νέου Ναού, μετά τον ολέθριο σεισμό της 7.1.1825.

«Ο κ. Σταμούλης Κονιδάρης επλήρωσε δίστηλα τέσσαρα #4, επί λογαριασμώ (έναντι) της συνεισφοράς του εις την οικοδομήν (ανοικοδόμηση) της μητροπόλεως.

Αγία Μαύρα τη 24 Δεκεμβρίου 1856

Έδωσε προηγουμένως και τάλαρα 8

Α. Β. Ανδρ. Βλαντής (επίτροπος)»

Σχετικά άρθρα:
Ο εναρκτήριος λόγος του Αθανάσιου Ψαλίδα στο Δευτερεύον Σχολείο Λευκάδας (2 Φεβρουαρίου 1829)
Μια από της μεγαλύτερες μορφές της παιδείας στη Λευκάδα, ο Αθανάσιος Ψαλίδας, στην Ωνάσειο βιβλιοθήκη
Ο Αθανάσιος Ψαλίδας στη Λευκάδα