Προσωπικότητες της Επτανήσου κατά την Ενωση με την Ελλάδα

Χαρά Παπαδάτου-Γιαννοπούλου

Ἡ Ἑπτάνησος μετά τά λίγα χρόνια (1700-1707) πού ὑπῆρξε ἐλεύθερο κράτος ὡς  Ἰόνιος Πολιτεία, περνάει στήν κυριαρχία τοῦ Ναπολέοντα πού εἶχε ἤδη ἀπαγοητεύσει τούς Ἑπτανησίους καί ἀμέσως μετά στούς Ἄγγλους πού τά 57 χρόνια πού ἔμειναν στήν Ἑπτάνησο πέρασαν πολύ δύσκολα. Μέχρι πού  ἀναγκάσθηκαν μέσα ἀπό τούς συνεχεῖς ἀγῶνες τῶν Ἐπτανησίων νά ἐλευθερώσουν τά νησιά καί νά τά ἀφήσουν νά ἑνωθοῦν μέ τήν  ἤδη ἀπευλευθερωμένη Ἑλλάδα. 

Ἡ Ἑπτάνησος τόν 19ο αἰῶνα ἀγωνίζεται σθεναρά γιά τήν ἐθνική ἀποκατάσταση πρῶτα τῆς Ἑλλάδας, παρά τήν τρομοκρατία τῶν Ἄγγλων καί συγχρόνως τήν δική της ἐλευθερία ἀπό τόν ἀγγλικό ζυγό, πού ἐκδηλώθηκε μέ σημαντικές ἐξεγέρσεις (Λευκάδα, Καφαλονιά). Καί εἶναι τό πρῶτο τμῆμα ἑλληνικῆς γῆς πού  ἐνώνεται μέ τήν Μητέρα Πατρίδα.

Γιά ὅλα βέβαια, προϋπόθεση εἶναι ἡ μόρφωση, τήν ὁποία οἱ Ἕλληνες ἔχουν ἐνσωματωμένη στό κύτταρό τους ἐξ αἰτίας τῆς ἱστορίας τους.  Λόγω τῆς μακρᾶς κατοχῆς ἀπό Φράγκους καί Ἑνετούς ἡ Ἑπτάνησος εἶχε ταυτισθεῖ, ἐν πολλοῖς, μέ τόν τότε εὐρωπαϊκό τρόπο ζωῆς.  Πολλοί νέοι καλῶν οἰκογενειῶν ἀλλἀ καί εὐπόρων πολιτῶν πήγαιναν στήν Εὐρώπη νά σπουδάσουν καί μάλιστα ὄχι σέ μία ἀλλά σέ δύο καί τρεῖς χῶρες. Αὐτό εἶχε σάν συνέπεια νά μεταφέρονται στήν Ἑπτάνησο καί οἱ νέες πνευματικές καί κοινωνικές ἰδέες πού ἀρχίζουν νά καθορίζουν τό μέλλον τῆς Εὐρώπης, μέ κορυφαῖο γεγονός τήν Γαλλική  Ἐπανάσταση, ἀλλά καί τό κίνημα τῶν διαφωτιστῶν πού οἱ Ἕλληνες βέβαια δέν τό εἶχαν καί πολύ ἀνάγκη, λόγω τῆς μακραίωνης πνευματικῆς τους παραδόσεως. Τό 1824 ἱδρύεται δέ  στήν Κέρκυρα, ἡ Ἰόνιος Ἀκαδημία,  τό πρῶτο Πανεπιστήμιο στήν νεώτερη Ἑλλάδα, πού διαρκεῖ μέχρι τό 1864.

Τό γεγονός αὐτό συνετέλεσε ὅπως τά νησιά νά ἀποκτήσουν  ἕνα μεγάλο ἀριθμό καλλιεργημένων ἀνθρώπων σέ ὅλους τούς τομεῖς τῆς Ἐπιστήμης, τῆς Τέχνης, τῆς Πολιτικῆς ἀλλά καί τῆς ἐπιχειρηματικότητας. Ἰδιαίτερα ἐπιρρεπεῖς ἦταν οἱ ἑπτανήσιοι  στήν μουσική καί στίς  καλές τέχνες. 

Ἡ μορφωτική αὐτή διάσταση φαίνεται  καί ἀπό τόν μεγάλο ἀριθμό τῶν προσωπικοτήτων πού καθόρισαν τήν πνευματική πορεία ὄχι μόνο τῆς Ἑπτανήσου ἀλλά καί τοῦ νεοσύστατου Ἑλληνικοῦ   Κράτους.  Στό μικρό αὐτό σημείωμα θά ἀναφερθοῦμε στίς σημαντικότερες προσωπικότητες, πού διαδραμάτισαν ρόλο τόσο στά Ἑπτάνησα ὅσο καί στήν Ἑλλάδα. Μόνο μερικές, διότι ὁ κατάλογος εἶναι πολύ μεγάλος.

Ξεκινώντας ἀπό τήν Κέρκυρα φυσικά θά ἀρχίσουμε ἀπό τόν μεγάλο καί χαρισματικό Ἰω. Καποδίστρια πού ἡ Κέρκυρα χάρισε στήν Ἑλλάδα. Συγχρόνως ὅμως ἔχουμε μεγάλους ἱστορικούς ὅπως ὁ Π. Μουστοξύδης, ὁ Ἰ. Πολυλᾶς ὁ μελετητήςτοῦ Σολομοῦ, ὁ ποιητής Λ. Μαβίλης καί οἱ μεγάλοι μουσικοί Νικόλας Μάντζαρος καί Σπ. Σαμαρᾶς πού συνέθεσε πολλές ὄπερες καί εἶναι γνωστός σήμερα ἀπό τήν μελοποίηση τοῦ Ὀλυμπιακοῦ ὕμνου σέ κείμενο τοῦ Κ. Παλαμᾶ.  Ἐδῶ γιά τήν Πάτρα θά πρέπει νά προσθέσουμε ὅτι ἡ Κέρκυρα ἔπαιξε μεγάλο ρόλο στήν ἀναγέννησή της, ὄχι μόνον μέ τόν Καποδίστρια ἀλλά  καί μέ τόν Στ. Βούλγαρη, ἀλλά πιθανότατα καί τόν Σπ. Τζέτζο, τόν ἀρχιτέκτονα πού συνδέθηκε μέ τήν δημιουργία τῆς νεοκλασικῆς Πάτρας.

Ἀπό τήν Λευκάδα ἔχουμε ἐπίσης μεγάλα  ὀνόματα τόσο στόν ἀγῶνα κατά τῶν Τούρκων καί Ἄγγλων ὅσο καί στόν μορφωτικό τομέα. Τόν Ἰω. Ζαμπέλιο τόν φιλικό πού βοήθησε ἀποτελεσματικά τόν ἀγῶνα τῶν κλεφταρματολῶν, ὄντας εἰσαγγελάς ἐπί Ἄγγλων. Ἡ δράση του πολλές φορές κινδύνεψε νά ἀποκαλυφθεῖ καί γιά ἕνα διάστημα  φυλακίσθηκε. Εἶναι  αὐτός πού τόν Ἰανουάριο τοῦ 1821 μέ ἐντολή τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας συγκεντρώνει τούς κλεφταρματωλούς Ἠπείρου, Ρούμελης καί Μωριά καί κάτω ἀπό τήν μύτη τῶν Ἄγγλων καταστρώνουν τό ὁριστικό Σχέδιο  τῆς ἐξεγέρσεως τῆς Στερεᾶς.  Συγχρόνως  εἶναι μιά κορυφαία πνευματική προσωπικότητα. Εἶναι ὁ πρῶτος δραματουργός τῆς νεωτέρας Ἑλλάδας μέ πληθώρα τραγωδιῶν πού παιζόταν καί στήν Πάτρα τόν 19ο αἰῶνα. Ὁ γιός του Σπ. Ζαμπέλιος ὁ μεγάλος ἱστορικός, πού ἔγραψε τήν ἱστορία τῆς Κρήτης καί πρῶτος προσεγγίζει ἱστορικά τό Βυζάντιο, πού μέχρι τότε δέν γινόταν ἀποδεκτό καί καθορίζει τόν τριμερῆ χαρακτῆρα τῆς ἱστορίας τῆςἘλλάδας (ἀρχαία, βυζαντινή, νεωτέρα). Μέ τήν ἄποψη αὐτή συμφωνεῖ ὁ Παπαρρηγόπουλος, πού συνθέτει μέ τήν μέθοδο, αὐτή τήν ἱστορία του. 

Ὁ Ἀνδρέα Παπαδόπουλος Βρεττός  πού θεωρεῖται  ὁ πρῶτος ἕλληνας βιβλιογράφος, διότι κατέγραψε τήν ἑλληνική βιβλιογραφία ἀπό τήν πτώση τῆς Κωνσταντινουπόλεως μέχρι τό 19ο αἰῶνα. Ὁ Πέτρος Στεφανίτσης, ἰατρός, πού πλήρωνε έξ ἰδίων σῶμα ἀρματολῶν, ἦταν σέ ὅλες τίς πολιορκίες τοῦ Μεσολογγίου, καί στήν τρίτη σώθηκε πολεμώντας μέ ξίφος πού τοῦ εἶχε χαρίσει ὁ Λόρδος Βύρων. Συνεργάτης τοῦ Καποδίστρια στόν  χῶρο τῆς ὑγείας, πλήρωσε ἐξ ἰδίων καί μετάφρασε ὅλες τίς ἐπιστολές του Καποδίστρια στά Ἑλληνικά, χαρίζοντας  στήν Ἑλλάδα τά ἱστορικά ντοκουμέντα τῆς ἱδρύσεώς της. Θά παραλείψω πολλά μεγάλα ὀνόματα καί θά κλείσω μέ μιά  θυελλώδη προσωπικότητα τῶν γραμμάτων ἀλλά καί τοῦ ἀγῶνα, τό ἀπόγονο τῶν κλεφταρματολῶν τῆς Ἠπείρου τόν Ἀρ. Βαλαωρίτη. Ὁ Βαλαωρίτης εἶναι γνωστός ὡς ὁ ποιητής πού ὕμνησε μέ ἱστορική ἀκρίβεια  τόν ἀγῶνα τοῦ  1821. Ἧταν ὅμως καί πολιτικός πού ἐντάχθηκε στούς ριζοσπάστες πού ἦταν ὑπέρ τῆς Ἑνώσεως.  Καί ἀγωνίσθηκε μέ σθένος, ὡς βουλευτής,  παρά τό ὅτι οἱ Ἄγγλοι ἐπέβαλαν στήν οἰκογένειά του κυρώσεις γιά τήν ἐπαναστατική του δράση. 

Ὁ Βαλαωρίτης μαζί μέ τόν κερκυραῖο Παδοβᾶ καί τόν Ζακύνθιο Λομβάρδο ἦταν οἱ προσωπικότητες πού ἦρθαν γιά πρώτη φορά στήν Βουλή τῶν Ἑλλήνων, ὡς ἐκπροσωποι τῶν ἐλευθέρων Ἐπτανήσων.  

Ὁ Σικελιανός γεννιέται μετά τήν Ἕνωση.

Ἡ Κεφαλλωνιά  δίνει στήν Ἑλλάδα ἐπίσης μεγάλεςπροσωπικότητες σέ πολλούς τομεῖς.  Ἀπό  ἐκεῖ προέρχονται προσωπικότητες ὅπως ὁ Βικέντιος Δαμωδός καί Ἠλίας Μηνιάτης. Γνωστό τό ἀγωνιστικό  πνεῦμα τῶν κατοίκων της, πού ἐκφράζεται μέ τήν ἐξέγερση κατά τῶν Ἄγγλων, μέ τήν συμμετοχή τους στόν ἀγῶνα τοῦ 21, (ὁ πρῶτος νεκρός στήν ἔναρξη τοῦ ἀγῶνα στήν Πάτρα εἶναι ὁ κεφαλλήν Ὀρκουλᾶτος)  καί μέ τήν ἀποφασιστική συμβολή της μέ τόν Μαρίνο Αντύπα στά γνωστά γεγονότα τῆς  Θεσσαλίας. Θά μποροῦσε νά χαρακτηρισθεῖ τό νησί  τῶν ἐθνικῶν εὐεργετῶν. Βαλλιᾶνος,  Κοργιαλένης, Βέγιας, Βεργωτής, Τυπάλδος, Χαρακόπος. Ποιητές ὅπως ὁ διάσημος Ἀνδρέας Λασκαρᾶτος, ὁ κορυφαῖος τῆς σατυρικῆς ποιήσεως, ὁ Μικέλης Ἄβλιχος  ὁ Γεράσιμος Μαρκορᾶς,  ὁ Ἰούλιος Τυπάλδος. Μουσικοί ὅπως ὁ Διονύσιος Λαυράγκας.  Νησί ἐπίσης τῶν ναυτικῶν καί τῶν ταξιδευτῶν.  

Ἡ Ζάκυνθος,  τό φιόρο τοῦ Λεβάντε, μπορεῖ νά ὑπερηφανεύεται ὅτι ἔδωσε στήν Ἑλλάδα τόν μεγάλο Διονύσιο Σολομό πού συνδέθηκε μέ τά  ποιηματά του ἐπίσης μέ τήν ἐθνεγερσία τῆς Χώρας ἀλλά καί τῆς γλώσσας, καί μέσω τοῦ ἐθνικοῦ μας ὕμνου βρίσκεται στά χείλη ὅλων μας.  Τόν  μεγάλο ἐπίσης Ἀνδρέα Κάλβο, τόν ποιητή τῶν Ὡδῶν. Τόν ἰταλόφωνο σημαντικό ποιητή Οὖγκο Φώσκολο. Τόν μεγάλο μουσικό Παῦλο Καρρέρ, πού παλαιότερα οἱ συνθέσεις του ἦταν πασίγνωστες.

Τόν σημαντικό  ἱστορικό Παν. Χιώτη στόν ὁποῖο ἡ Πάτρα  ὀφείλει τήν λεπτομερέστερη περιγραφή τῆς πόλεως στήν μεγάλη ἀκμή της.  Τόν  θεατρικό συγγραφέα Ἀντώνιο Μάτεση,  ὅπως ἐπίσης καί τόν διάσημο μέχρι σήμερα  Γρηγόριο Ξενόπουλο.

Ὅπως εἴπαμε γιά ὅλα τά νησιά ὁ κατάλογος εἶναι μεγάλος.

Η Ἑπτάνησος παρά τά χρόνια πού ἦταν κυρίως ὑπό ἰταλική ἐπικυριαρχία δέν χάνει ποτέ τόν ἑλληνικό της χαρακῆρα παρά τίς ἐπιφανειακές γλωσσικές ἐπιδράσεις καί τήν ἀστική κουλτούρα τῆς Εὐρώπης. Ἀπέδειξαν περίτρανα τό στῖχο τοῦ Βαλαωρίτη.  Κι’ ἄν ἐξεράθει τό κλαδί πάντα χλωρή εἶν’ ἡ ρίζα.  Ἡ ἀνέσπερη  ἑλληνική ρίζα. 

Το άρθρο είναι το αφιέρωμα πού έκανε η εφημερίδα ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ, σήμερα στην Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα.