Μοναστηράκι και Λευκάδα: Η αποξένωση των κουμπάρων*

Του Κωνσταντίνου Παπακασόλα*

Δεν θα μπούμε σε αναλύσεις για τις ιστορικές σχέσεις Λευκάδας & Βόνιτσας – Ξηρομέρου γιατί έχουν καλυφθεί σε όλο το ιστορικό πλαίσιο από εμβριθέστερους και παλαιότερους εξ ημών.

Θα εστιάσουμε σε αυτή μας την ανάλυση ειδικά στο Μοναστηράκι εννοώντας όμως την ευρύτερη επικράτεια του που ξεκινάει από τις πήγες Κορπής έως τον Πλατανιά (που διέρχεται ο κόμβος ιόνιας οδού) έως τη  θέση Φράξιας αγγίζοντας στη λίμνη Βουλκαριά. Μία ευρύτερη γεωγραφική επικράτεια η οποία καθιστά το Μοναστηράκι από πολλές απόψεις ίσως την πιο μεγάλη και πιο όμορφη περιοχή κοντά στη Λευκάδα με δεδομένη την ύπαρξη του Κεφαλόβρυσου στο κέντρο του χωριού, των καταρρακτών και της άπλετης θεάς από τον ορεινό του όγκο προς Αμβρακικό και Ιόνιο (Λυκονικο).

Έχει παρατηρηθεί ότι τα τελευταία 20 χρόνια που συνοδεύτηκαν από την ανάπτυξη της Λευκάδας οι μόνες περιοχές που επωφελήθηκαν από αυτή -και με μεγάλη καθυστέρηση- είναι της Πλαγιάς και της Περατιάς.

Η Λευκάδα πλέον αντιμετωπίζει ένα όλο και οξύτερο στεγαστικό πρόβλημα λόγω της αποκλειστικής χρήσης των κατοικιών πώς τουριστικών επί 4-6 μήνες το χρόνο. 

Αυτό έχει δυσάρεστες συνέπειες για τον όλο και αυξανόμενο μόνιμο πληθυσμό του νησιού ο οποίος αναγκάζεται να μείνει χωρίς σπίτι για μεγάλα διαστήματα ενώ ακόμα και πολύτιμες υπηρεσίες όπως το νοσοκομείο να αδυνατούν να σταθεροποιηθούν σε προσωπικό λόγω της έλλειψης επαρκών κατοικιών καθόλη τη διάρκεια του έτους.

Έως τώρα υπήρχε μεγάλος δισταγμός από τους εργαζόμενους να αποφασίσουν την διαβίωση τους εκτός του νησιού της Λευκάδας και μόλις και μετά βίας τα τελευταία δύο χρόνια αρκετοί άρχισαν να εγκαθίστανται στην Πλαγιά την Περατια και τη Βόνιτσα.

Πράγματι με εξαίρεση τα ανωτέρω τα λοιπά γύρω χωριά όπως το Μοναστηράκι που απέχουν λίγο παραπάνω από ότι θα ήταν το ανεκτό (22 λεπτά περίπου) και συνέχονται με τη Λευκάδα με δρόμους που ακόμα δεν έχουν ολοκληρωθεί, είναι στην «απέξω».

Με την πάροδο των ετών η Λευκάδα απέκτησε όλο και περισσότερη αυτονομία το οποίο ασφαλώς είναι καλό μία αυτονομία η οποία εμπεριέχει  υποδομές και ιδιωτικές υπηρεσίες.

Αυτή της όμως η αυτονομία ενθάρρυνε τις νεότερες γενιές Λευκαδιτών να αγνοήσουν εντελώς τις δυνατότητες συνεργασίας και επέκτασης του τουριστικού αλλά και άλλου κεφαλαίου στις υπόλοιπες περιοχές του δήμου Βόνιτσας.

Οι παλιοί Λευκαδίτες είχαν ιδιαίτερα αναπτυγμένες σχέσεις με τα χωριά της Βόνιτσας και ειδικά με το Μοναστηράκι στο οποίο ουκ ολίγες οικογένειες Λευκαδιτών περασμένο αιώνα είχαν εγκατασταθεί.

Πέρα από τις διαχρονικές σχέσεις των λευκαδίων με τους ξηρομερίτες κατά την εποχή ολόκληρων αιώνων (όπου ερχόντουσαν για να δουλέψουν στα χωράφια) οι ίδιες οι παραδόσεις των δυο τόπων σε μεγάλο βαθμό συνέπιπταν.

Η δημοτική μουσική και το πανηγύρι στο Μοναστηράκι είχαν τεράστιο αριθμό φανατικών φίλων από τη Λευκάδα και όχι μόνο οι οποίοι με το δικό τους τρόπο και παρουσία του έδωσαν τη φήμη και την ποιότητα που –κάποτε- είχε. Η σημαντική όμως μείωση των φίλων της δημοτικής μουσικής στις νεότερες γενιές είχε σαν επίπτωση μεταξύ άλλων και την διακοπή αυτής της σχέσης μεταξύ Μοναστηρακιου και Λευκάδας αλλά και γενικότερα την διαδοχική αραίωση των επαφών ανάμεσα στα δύο μέρη. Συνέπεια τούτου οι Λευκαδίτες σήμερα που κάποτε ερχόντουσαν ακόμη και για περιπάτους στην Κορπή και το Μοναστηράκι να θεωρούν ότι το Μοναστηράκι κείται μακράν: Eίναι απλά 10 λεπτά παραπάνω διαδρομή από ό,τι να πάνε στην Πλαγιά.

Θα σταθούμε σε αυτό το σημείο στην παρατήρηση της πενιχρής ανάπτυξής της ίδιας της πόλεως της Βόνιτσας η οποία στο αντίστοιχο διάστημα των 20 ετών και παρά το γεγονός ότι δεκάδες οικογένειες από τα γύρω χωριά εγκαταστάθηκαν και έκτισαν σπίτια στην πόλη τελικά -και παρόλα αυτά – η Βόνιτσα έχει χάσει 500 άτομα μόνιμο πληθυσμό μέσα σε μία δεκαετία. Ταυτόχρονα είναι σχεδόν ανύπαρκτη σε αυτή η τουριστική εξοχική κατοικία τουλάχιστον με την έννοια της κατασκευής νέων και όχι της πώλησης παλαιών σπιτιών – και αυτές είναι ελάχιστες.  Η Βόνιτσα δυστυχώς δεν έχει θέα, πέραν της μικρής της παραλίας.

Και προσπάθησε να αναπτυχθεί μόνο με τον κορμό της ίδιας της πόλης, ήτοι χωρίς πεδίο αναφοράς γύρω της πέραν της παραλιακής περιοχής της Παναγιάς που είναι μικρή.

Με δεδομένο ότι η Πάλαιρος έχει σχηματίσει το δικό της δίπολο με την Πογωνία και η Πλαγιά με την Περατία και ταυτόχρονα και τα δύο μέρη είναι τουριστικά αυτόνομα και μακριά από τη Βόνιτσα βλέπουμε ότι η τελευταία επιδίωξε να αναπτυχθεί μόνη της χωρίς να έχει θάλασσα αξιόλογη και χωρίς να αξιοποιήσει τον ορεινό της όγκο που παρέχει θέα σε Αμβρακικό και Ιόνιο. Και ο ορεινός της όγκος είναι (κυρίως) το Μοναστηράκι.

Είναι προφανές ότι η Βόνιτσα έπρεπε να στηριχθεί για την ανάπτυξη τουριστικής κατοικίας στο μοναστηράκι το οποίο είχε όλα τα εχέγγυα φυσικής ομορφιάς και την κατάλληλη θέα (και τις μεγάλες εκτάσεις) για να φιλοξενήσει ένα τέτοιο εγχείρημα. γιατί αν εξαιρέσουμε την παραλιακή ζώνη της Βόνιτσας – πού είναι μικρή – κατά τα λοιπά η πόλη δεν προσφέρεται για κάτι παραπάνω και γι αυτό λιμνάζει στον πληθυσμό των τεσσάρων χιλιάδων κατοίκων.

Είναι προφανές ότι η Βόνιτσα έπρεπε να στηριχθεί για την ανάπτυξη τουριστικής κατοικίας στο μοναστηράκι το οποίο είχε όλα τα εχέγγυα φυσικής ομορφιάς και την κατάλληλη θέα (και τις μεγάλες εκτάσεις) για να φιλοξενήσει ένα τέτοιο εγχείρημα. γιατί αν εξαιρέσουμε την παραλιακή ζώνη της Βόνιτσας – πού είναι μικρή – κατά τα λοιπά η πόλη δεν προσφέρεται για κάτι παραπάνω και γι αυτό λιμνάζει στον πληθυσμό των τεσσάρων χιλιάδων κατοίκων.

Η χρονιά αυτή υστέρηση της περιοχής της Βόνιτσας επηρέασε κυρίως το Μοναστηράκι που ήταν το μεγαλύτερο χωριό με συνέπεια να έχει σήμερα εκατοντάδες κατοικίες μόνιμα κλειστές και ενώ βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση μιας και είναι το ομορφότερο, μεγαλύτερο και εγγύτερο χωριό στη Λευκάδα.

Την ίδια στιγμή Λευκάδα τα τελευταία τρία περίπου χρόνια λόγω κυρίως του airbnb & της κατακόρυφης τουριστικής της περαιτέρω ανάπτυξης αντιμετωπίζει οξύ στεγαστικό πρόβλημα. 

Προφανώς δεν είναι αυτονόητη η συνεργασία και σύνδεση των δύο τόπων λόγω κοινωνικής τους αποκοπής όπως είπαμε τις τελευταίες δεκαετίες αλλά και χιλιομετρικής απόστασης η οποία όμως μπορεί να μειωθεί.

Περαιτέρω τα προβλήματα της Λευκάδας είναι πλέον και κυκλοφοριακά και σε επίπεδο αποχέτευσης και ύδρευσης που σημαίνει ότι θέλοντας και μη θα κληθεί στο μέλλον να βρει κάποιες λύσεις για την ομαλή φιλοξενία  εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων.

Η διοχέτευση ενός μικρού μέρους του εργατικού αλλά και τουριστικού δυναμικού της Λευκάδος στην περιοχή της Βόνιτσας κυρίως στο Μοναστηράκι και την περιφέρειά του θα μπορούσε να είναι μία δικλείδα ασφαλείας και αμοιβαίας στήριξης ενόψει των ανωτέρω ζητημάτων.

Με την αναγκαία διαπλάτυνση και αναβάθμιση του υφιστάμενου δρόμου του Αγίου Κωνσταντίνου (παρακαμπτήριος της Βόνιτσας προς Λευκάδα που ωφελεί Πάλαιρο και Μοναστηράκι) και από εκεί του τμήματος Άγιος Κωνσταντίνος – Κοκκινατσα που οδηγεί απευθείας στο Μοναστηράκι, η απόσταση Μοναστηράκι – Λευκάδα μειώνεται σημαντικά.

Ουσιαστικά θα πρόκειται για μία αποκατάσταση της παραχάραξης της Ιόνιας οδού η οποία διερχόταν στο αρχικό πλάνο από την Κορπή και το Μοναστηράκι με κατεύθυνση την Πάλαιρο και από κει μέσω Αγίου Κωνσταντίνου στη Λευκάδα αλλά τα συμφέροντα της Βόνιτσας αλλοίωσαν τη χάραξη της. Μέσω της οδού αυτής η απόσταση Μοναστηράκι Λευκάδα μειώνεται από τα 22 στα 15 λεπτά.

Δυστυχώς η κοινή παραδοχή είναι ότι το Μοναστηράκι έχει πάρει για τα καλά την κάτω βόλτα με συνέπεια την πτώση του πραγματικού του πληθυσμού πολύ κάτω από το ψυχολογικό όριο των χιλίων κατοίκων, και την κοινωνική απομόνωση του.

Η κατάσταση αυτή μετράει μία εικοσαετία που έχει διαμορφωθεί με βαθμιαία ερήμωση περιοχών του χωριού η οποία έχει φτάσει στο μη περαιτέρω ώστε να μετρά σήμερα εκατοντάδες κενές κατοικίες. 

Το ενδιαφέρον των αποδήμων (κυρίως στην Αθήνα και αλλού) είναι μηδενικό και πολλοί έχουν να επισκεφτούν τα πατρικά τους δεκαετίες οπότε τα έχουν πρακτικά εγκαταλείψει.

Παρότι κοιτίδα της κτηνοτροφίας η τοπική αυτή η παράδοση παραπαίει λόγω της δραματικής μείωσης των γάμων και κατά επέκταση των οικογενειών. Τα πολλά τυροκομεία επίσης που λειτουργούσαν έχουν  κλείσει οπότε υπάρχει ένα ζήτημα νέας ταυτότητας.

Η Βόνιτσα δυστυχώς σαμποτάρισε άγρια το Μοναστηράκι επί 20 χρόνια με πλήρη έλλειψη αποκατάστασης των οδικών δικτύων αλλά και εσωτερικών έργων ανάπλασης και ανάδειξης του υδάτινου στοιχείου. 

Το μεγαλύτερο μειονέκτημα όμως είναι η  πλήρης ανυπαρξία έστω και ενός καταλύματος παρότι η τοποθεσία και το κλίμα του χωριού ήταν τα ιδανικά. Και εδώ ξεκινάει η προσπάθεια αναζήτησης μιας νέας θέσης του στη νεότερη εποχή.

Η Λευκάδα έρχεται αντιμέτωπη όλο και περισσότερο με την έλλειψη μεγάλων εκτάσεων γης και η ευρύτερη περιοχή του ΜοναστηρακΊου μπορεί να αναπληρώσει αυτό το κενό μιας και πρόκειται για ακόμα σχετικά φτηνή γη η οποία έχει εγκαταλειφθεί στο μεγαλύτερο μέρος της.

Και εδώ τόσο η έξοδος της Ιόνιας οδού στον Πλατανιά όσο και ο ημικόμβος πού κατασκευάζεται στη θέση αβελαριά -ανάμεσα σε Μοναστηράκι και παλιάμπελα – δίνει πρόσβαση σε αυτές τις ιδιοκτησίες.

Σε πρόσφατη συνέντευξή του ο νέος δήμαρχος Λευκάδος επισήμανε την ανάγκη αμοιβαίας βοήθειας και συνεργασίας των τριών όμορων δήμων και πάλι ποτέ και νομαρχιών Πρέβεζας, Λευκάδας και Ακαρνανίας ήτοι Βόνιτσας και Ξηρομέρου.

Επισήμανε δειγματοληπτικά μία σειρά τρεχόντων ζητημάτων που αφορούν κυρίως τη Λευκάδα αλλά δεν στάθηκε σε ζητήματα που αφορούν τη Βόνιτσα -δεν ήταν άλλωστε και η δική του αρμοδιότητα μιας και καθήκον για να θέσει αυτά τα ζητήματα έχει αποκλειστικά ο δήμαρχος Ακτίου-Βόνιτσας και δη ο  καινούργιος μιας και ο παλιός  δεν το έκανε.

Λεκτεον εδώ ότι προς τιμήν του ο βουλευτής Λευκάδος παλεύει για όλα τα ζητήματα του δήμου και του νόμου του ενώ οι βουλευτές της Αιτωλοακαρνανίας είναι εντελώς άφαντοι στο δήμο Ακτίου-Βόνιτσας και σε τίποτα από τα ως άνω ζητήματα δεν έχουν βοηθήσει να προχωρήσει παρά τη δημογραφική ερήμωση αλλά και την συμπαθητική προοπτική του τόπου.

Εάν συμφέρει λοιπόν και τα δύο μέρη μπορούμε σε ένα  πλαίσιο συναντήσεων ανάμεσα στις δύο πλευρές να εξεταστεί και το ζήτημα της οικιστικής πύκνωσης του Μοναστηρακιου και κατά κάποιο τρόπο της διεύρυνσης του τουριστικού imperium της Λευκάδας πέρα από τα σύνορα του Αγίου Νικολάου όπου σήμερα σταματάνε.

*Όταν παλιά ξεκινούσαν οι Λευκαδίτες (για το ξηρόμερο), με τα άλογα φορτωμένα, έλεγαν ότι: «πάνε στα Βλάχικα», οι δε Ξηρομερίτες τους καλωσόριζαν με το: «καλώς τους Φράγκους» και μεταξύ τους προσφωνούνταν «κμπάρε» και «κμπάρα», ενώ δεν ήταν λίγες οι φορές, που δημιουργούνταν και πραγματικές κουμπαριές: Το εμπόριο με το Ξηρόμερο, οι Μελισσουργιώτισσες, οι τράμπες και οι λακ(ι)νιές με τα άλογα

*ο Κωνσταντίνος Παπακασόλας είναι δικηγόρος  Αθήνας και κατάγεται από το Μοναστηράκι Βόνιτσας.