Βασίλειος Φραγκούλης ένας πρωτοπόρος οραματιστής

«Διαβάζοντας το βιογραφικό του αείμνηστου Λευκαδίτη Βασίλη Φραγκούλη θα συμφωνήσουμε όλοι πως αποτέλεσε Εθνικό κεφάλαιο για τη χώρα. Για το νησί μας υπήρξε πολλά περισσότερα, ένας πρωτοπόρος οραματιστής. Σε δίσεκτα για την πατρίδα μας χρόνια τον Απρίλιο του 1949, 4 μήνες πριν από την λήξη του Εμφυλίου πολέμου, εκλεγμένος καθηγητής στο Πολυτεχνείο, σκέφτηκε να δημιουργήσει μια εστία πνευματικής κίνησης στην ιδιαίτερη του πατρίδα με την αξιοποίηση και προβολή της ιστορίας και του πολιτισμού της. Πολύ πριν ο Αντώνης Τζεβελέκης ξεκινήσει ανάλογη προσπάθεια με τις γιορτές Λόγου και Τέχνης, ο Φραγκούλης πρωτοπορεί με μια κίνηση με τεραστία συμβολική και ενωτική σημασία, καταθέτοντας πρόταση για την δημιουργία της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών.

Ο Βασίλειος Φραγκούλης γεννήθηκε στο Νυδρί της Λευκάδας το 1904. Σε ηλικία 17 ετών αποφοίτησε αριστούχος από το γυμνάσιο Λευκάδας. Το απολυτήριο του υπογράφει ο γυμνασιάρχης Κωνσταντίνος Γουρζής. Αμέσως μετά πέτυχε στις εισαγωγικές εξετάσεις της Σχολής Μηχανολόγων – Ηλεκτρολόγων του Πολυτεχνείου.

Είχε από την εφηβική του ακόμα ηλικία γνωρίσει και συνδεθεί με τον άνθρωπο που επρόκειτο να παίξει έναν ουσιαστικό ρόλο στην πνευματική και επιστημονική του συγκρότηση: τον Γουλιέλμο Δαίρπφελδ, με τη μεσολάβησή του οποίου, αφού διακόψει τις σπουδές του στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, θα συνεχίσει το 1923 στη Σχολή Ναυπηγών Μηχανικών του Πολυτεχνείου του Danzig της Γερμανίας, απ’ όπου και θα αποφοιτήσει το 1927.
Όπως εξιστόρησε ο ίδιος:

«Σαν Νυδριώτης έχω κατά σύμπτωσιν ως πρώτη ανάμνησι της ζωής μου την επίσκεψι του Κάιζερ εις την περιοχή του χώρου των ανασκαφών. Μου έκανε εντύπωσιν το μέγα πλήθος που είχε συγκεντρωθεί στην παραλία του μικρού τότε συνοικισμού του Νυδριού και θυμάμαι, ότι μαζί με τους άλλους πιτσιρίκους κρατούσα και έσεια μια μικρή τρίχρωμη γερμανική σημαία.
»Έφηβος ύστερα δεκαεφτά χρονών και απόφοιτος της πρώτης τάξεως του Ελληνικού Πολυτεχνείου εζήτησε μια μέρα ο μικρός Νυδριώτης, εφοδιασμένος με μια συστατική επιστολή του Δαίρπφελδ, να παρουσιασθή στον Πρύτανη του Γερμανικού Πολυτεχνείου, όπου επρόκειτο να συνέχιση τις σπουδές του και εύκολο είναι να φαντασθή κανείς τη συγκίνησί του, όταν ο ίδιος ο Πρύτανης με τη λευκή γενειάδα και την βελάδα που φορούσαν τότε οι Προφέσορες, ήρθε και του άνοιξε την πόρτα λέγοντας: «Εισέλθετε, νεαρέ Έλλην, απόγονε του Οδυσσέως»!
»Και κατελήφθη από υπερηφάνεια και άφατη νοσταλγία ύστερ’ από τρία χρόνια, όταν ένα πρωί όλα τα γερμανικά περιοδικά, με επικεφαλής την «Εικονογραφημένη του Βερολίνου», αφιέρωσαν σελίδες ολόκληρες για να γιορτάσουν την 70ετηρίδα του Δαίρπφελδ και εδημοσίευσαν πλήθος φωτογραφιών από την ωραία συλλογή του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών…»

Τέλειωσε τις σπουδές του το συντομότερο δυνατόν, το 1927, και γύρισε στην Ελλάδα. Το επόμενο καλοκαίρι (1928) κι ενώ υπηρετεί τη θητεία του στο σκληροτράχηλο, εδρεύον τότε στην Πρέβεζα 5/42 Τάγμα Ευζώνων, πρωτιά σε διαγωνισμό και κατάταξη στο Ναυπηγικό Σώμα του Πολεμικού Ναυτικού. Το Προεδρικό Διάταγμα υπογράφει ο ένδοξος ναυμάχος Παύλος Κουντουριώτης

Το 1928 έδωσε εξετάσεις και έγινε μόνιμος ναυπηγός αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού. Η σταδιοδρομία του Φραγκούλη στο Πολεμικό Ναυτικό ως τεχνικού ήταν υποδειγματική. Όταν παραιτήθηκε το 1956 είχε τον βαθμό του πλοιάρχου και ήταν διευθυντής Ναυπηγικών Κατασκευών.

Το 1949, ο Φραγκούλης υπέβαλε υποψηφιότητα για τη νέα Έδρα Ναυπηγικής του Πολυτεχνείου, την οποία και κατέλαβε πανηγυρικά. Γιατί δάσκαλος ήταν το έτερο κάλεσμα του Φραγκούλη, που από το 1929 ήταν καθηγητής στη Σχολή Δοκίμων, ενώ παράλληλα δίδασκε και στις σχολές αξιωματικών Εμπορικού Ναυτικού. Και επειδή ένας καλός δάσκαλος πρέπει να έχει και καλά βιβλία, ο Φραγκούλης μόχθησε επί χρόνια και το 1949 εξέδωσε το μνημειώδες πολύτομο σύγγραμμά του «Τεχνική του πλοίου» -τετράτομο έργο 3.500 σελίδων-, βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών (και δεκάδες άρθρα και εργασίες σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά).

Ήταν Δάσκαλος. Όπως, άλλωστε, μαρτυρούν οι χιλιάδες των μαθητών του, που είχαν ευτυχήσει να χαρούν τη διδασκαλία του. Που απογιώνονταν κι υψώνονταν στο χώρο της αρμονίας, δηλαδή της ομορφιάς, καθώς ο επί της έδρας ανέβαινε στο διδακτικό βήμα, όχι μόνο ως πάνοπλος σοφός, αλλά και ως στολισμένος με ευρύτατη “θύραθεν” παιδεία, αλλά και έντονη ποιητική διάθεση. Χαρίσματα που αναδείχθηκαν σ’ όλη τη λαμπρή γοητεία τους στην περίφημη διάλεξη της 20 Μαΐου 1963 στο Μετσόβιο, τη διάλεξη με τον τίτλο «Η αισθητική του πλοίου», που είχε τόση απήχηση. ώστε – κατ’ αξίωση – επαναλήφθηκε στη Θεσσαλονίκη.

Η αγάπη και το αμέριστο ενδιαφέρον του για την προκοπή της ελληνικής ναυτιλίας αναγνωριζόταν από όλους. Τον θεωρούσαν επιστημονική αυθεντία και συχνά ζητούσαν τη βαρύνουσα γνώμη του για τεχνικά θέματα. Είναι αποδεκτό και αναντίρρητο ότι άνοιξε καινούριους δρόμους για την επιστήμη της ναυπηγικής και τη λειτουργία της ελληνικής ναυτιλίας. Ιδιαίτερα εργάστηκε για τη νέα πολυτεχνειούπολη και για την αναδιοργάνωση και τον εκσυγχρονισμό των σπουδών της.

Από δε τις πολλές αξιόλογες εργασίες που έκανε ως αξιωματικός είναι οι σχετικές με την ασφάλεια ζωής στη θάλασσα. Πράγματι ο Φραγκούλης στο διάστημα 1932-1935 φρόντισε για την εφαρμογή στην Ελλάδα της διεθνούς σύμβασης για την ασφάλεια ζωής στη θάλασσα και εκπόνησε κανονισμούς για τον αριθμό επιβατών και τα σωστικά μέσα επιβατηγών πλοίων καθώς και για μεταφορά επικίνδυνων φορτίων.

Εξέλιξε την Έδρα Ναυπηγικής του Πολυτεχνείου (1950) σε κύκλο σπουδών «Ναυτικού Μηχανολόγου» (1956) και σε «Τμήμα Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών» (1969), όταν έγινε και πρύτανης του Ιδρύματος. Και είχε ο Φραγκούλης όραμα για το Τμήμα. Σε εκτενές άρθρο του στα Ναυτικά Χρονικά την Πρωτοχρονιά του 1969 συνόψισε τους λόγους που επέβαλαν την ίδρυση του Τμήματος Ναυπηγών Μηχανολόγων στο Πολυτεχνείο ως εξής:
• Η μεγάλη ανάπτυξη του εμπορικού στόλου ελληνικής πλοιοκτησίας, η οποία απαιτεί οπωσδήποτε τη συνεργασία τεχνικών επιστημόνων.
• Η ίδρυση στην Ελλάδα σοβαρών ναυπηγικών συγκροτημάτων.
• Η αντίστοιχη προς την επίζηλη στον κόσμο θέση της Ελλάδας ως προς τον εμπορικό της στόλο, προβολή και του επιστημονικού της δυναμικού.
• Η ανάγκη επανδρώσεως των υπηρεσιών του δημοσίου τομέα με διπλωματούχους της στάθμης του Πολυτεχνείου.
Και σε όλα βγήκε αληθινός ο δάσκαλος, που πέθανε ξαφνικά το 1974, τη χρονιά δηλαδή που αποφοιτούσαν οι πρώτοι ναυπηγοί μηχανολόγοι του Πολυτεχνείου.

Στον Γουλιέλμο Δαίρπφελδ οφείλει την επένδυση μιας ανθρωπιστικής παιδείας, που θα ολοκληρώσει και θα εξισορροπήσει το τεχνοκρατικό επιστημονικό – και διδακτικό – του έργο με μια εγγενή ευαισθησία προς τα ανθρωπιστικά γράμματα. Σημειώνει ο ίδιος αυτοβιογραφικά στο προλογικό σημείωμα της απόδοσης στα ελληνικά του έργου «Αlt -Ithaka» του Γ. Δαίρπφελδ, με προσθήκη δικών του παρατηρήσεων- σχολιασμών:

«Μαθητής του Γυμνασίου Λευκάδος, μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμον, είχα την τύχην να ακούσω λεπτομερέστατα τα της θεωρίας του από τον ίδιον τον Δαίρπφελδ. Απήγγελον τότε, κατά την μέθοδον των παλαιών φιλολόγων καθηγητών μας, εκατοντάδας στίχων, σχεδόν ολοκλήρους ραψωδίας των ομηρικών επών από στήθους. Πρόσφορον δι’ εκείνον το έδαφος να ενσταλάξη εις την εφηβικήν μου ψυχήν όλην την θέρμην με την οποίαν υπεστήριξε την θεωρίαν του και να ενισχύση όλην την αγάπην και την υπερηφάνειαν που και εκείνος ο ξένος ησθάνετο δια την ιδικήν μου πατρώαν γην. Εκηδεμόνευσε κατόπιν τας εν Γερμανία σπουδάς μου ενημερώνων τον πατέρα μου. Μετά την εις Ελλάδα επιστροφήν μου είχα την ευκαιρίαν, κατά τας συχνός και των δύο μας μεταβάσεις εις Νυδρί, να τον συναντώ και να ακούω και να συζητώ μαζί του πολλά, πέραν των όσων έχουν γραφή.
«Το δεύτερον γεγονός είναι ότι είχα την τύχην μεταξύ άλλων αγοραστών να γίνω κύριος του πρώην κτήματος και της οικίας …. επί της χερσονήσου της Αγίας Κυριακής. Η εις το κτήμα συχνή κατά περιόδους παραμονή μού έδωσε την ευκαιρίαν όχι μόνον να ζω και να κινούμαι εντός του κλίματος της όλης θεωρίας, αλλά και να δέχωμαι πλήθος Ελλήνων και ξένων επισκεπτών, εις τους οποίους ευχαρίστως ανέλαβα να εξηγήσω τα βασικά τουλάχιστον σημεία αυτής της θεωρίας».

Το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλεως Λευκάδας, της οποίας δημότης ήταν ο Δαίρπφελδ, την εποχή του θανάτου του, 1940, εξέδωσε ψήφισμα με το οποίο αποφάσισε την έκδοση του έργου με δαπάνη του Δήμου. Όμως τα γεγονότα που μεσολάβησαν δεν επέτρεψαν την έκδοση της μετάφρασης του έργου. Το έργο αυτό ανέλαβε η Ε.Λ.Μ., επί προεδρίας του Βασιλείου Φραγκούλη.

Η μετάφραση του συγγράμματος του Γερμανού Αρχαιολόγου, Δαίρπφελδ «Αlt -Ithaka»,Η ομηρική Ιθάκη, Η αρχαία Ιθάκη, αποτελεί πραγματικό φιλολογικό άθλο. Το έργο αυτό εκδόθηκε στο Μόναχο το 1927 και αποτελείται από δέκα μέρη. Το σπουδαιότερο, κατά τη γνώμη του Φραγκούλη, είναι το Δεύτερο στο οποίο αναπτύσσεται η θεωρία ότι η Λευκάδα είναι η ομηρική Ιθάκη.

Ο Φραγκούλης μετέφρασε (εκτός ελάχιστων τμημάτων) ολόκληρο το έργο με προσθήκη πολλών δικών του επιχειρημάτων, παρατηρήσεων και σημειώσεων για ενίσχυση της θεωρίας. Για την εργασία του αυτή επαινέθηκε από Έλληνες και ξένους ειδικούς επιστήμονες. Με ιδιαίτερη φροντίδα, με ζήλο νεανικό, με ακούραστη διάθεση έσκυψε πάνω στο έργο του Γερμανού αρχαιολόγου και το παρουσίασε για πρώτη φορά μεταφρασμένο και σχολιασμένο στο πλατύτερο ελληνικό και κυρίως στο λευκαδίτικο κοινό που μόνον από προφορική διάδοση γνώριζε την επιστημονική θεωρία του Γουλιέλμου Δαίρπφελδ ότι η Λευκάδα είναι η Ιθάκη του Ομήρου.

Ο Βασίλειος Φραγκούλης, από τα γυμνασιακά του χρόνια, είχε και ενδιαφέροντα φιλοσοφικά, φιλολογικά και λογοτεχνικά. Εκεί, πιστεύω, βρίσκεται και η εξήγηση του γεγονότος, ότι σε πλήρη ακμή διανοητικών, ψυχικών και σωματικών δυνάμεων, δηλαδή από το 1956, αρχίζει και σταδιακά προωθεί την απαγκίστρωσή του από τις διάφορες (όλες πολλαπλώς ελκυστικές) επαγγελματικές εξαρτήσεις, με πρώτη-πρώτη την παραίτηση από το Πολεμικό Ναυτικό.
Προφανώς έκρινε, πως είχε έρθει η ώρα, να διαθέσει μεγαλύτερο μέρος από τις πολλές και ποικίλες διανοητικές και ψυχικές του δυνατότητες στις, μη επαγγελματικές επιδιώξεις του, όπως π.χ. στην Τέχνη. Στόχος του πνευματικού εργάτη θα πρέπει νάναι η σύζευξης της επιστημονικής σκέψεως και της ερευνητικής προσπάθειας, με το μέτρον και την αρμονίαν του πνεύματος.

Έγραψε το θεατρικό έργο με τίτλο Ατμόπλοιο Αγία θαλασσινή που το ανέβασε, στην Αθήνα, ο θίασος του Μάνου Κατράκη στο θέατρο Βεργή, το 1970, και οι κριτικές ήταν πολύ καλές. Το έργο παίχθηκε και στη Θεσσαλονίκη. Το «ανέβασμα» ετούτο έδειξε, πως παρά τα χρόνια που είχαν κυλήσει παρά τη σταθερή ενασχόληση με την «τετράγωνη» πρακτική όψη της Επιστήμης και της Ζωής, το γοητευτικό ψιθύρισμα της λογοτεχνικής ευαισθησίας ηχούσε πάντα ευδιάκριτο στο ιερό άδυτο της ψυχής.

Ένα άλλο φιλολογικό του κείμενο είναι το εισαγωγικό κείμενο που έγραψε στο Λεύκωμα – Αφιέρωμα Άγγελος Σικελιανός 1884-1951, Αθήνα 1971.
Το τελευταίο κείμενο του Βασιλείου Φραγκούλη με τίτλο «Ο απόηχος του θρύλου του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη στη Λευκάδα ως τα σήμερα», είναι δημοσιευμένο στο Λεύκωμα – Αφιέρωμα Αριστοτέλης Βαλαωρίτης 1824 -1879, Αθήνα 1975. Δυστυχώς όμως δεν πρόφθασε να δει το άρθρο του δημοσιευμένο ούτε και την έκδοση του Λευκώματος, που ο ίδιος είχε εισηγηθεί ως Πρόεδρος της Εταιρείας.

Η πρώτη απόπειρα του Βασιλείου Φραγκούλη να συστήσει την Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών μας ανατρέχει στα 1949. Για τη σύγχρονη ιστορία μας, το 1949 ανήκει στη φοβερή περίοδο του καταματωμένου Εμφύλιου. Μια ιστορική περίοδο, που η Λευκάδα μας διανύει με τυφλή ένταση και αλλόφρονη απόγνωση. Μια σύσκεψη, στην οποία θα μετείχαν γιατροί, δικηγόροι, καθηγητές, ο Γυμνασιάρχης, ο Δήμαρχος, ο Μητροπολίτης, και ο ίδιος, δεν κατέστη δυνατόν να στεγασθεί στο Γυμνάσιο και κατέφυγε σε καφενείο της κεντρικής πλατείας…

Ακριβώς αυτή την τραγικά ιδιόρρυθμη ιστορική στιγμή, ο Βασίλη Φραγκούλης έρχεται στη Λευκάδα και κομίζει, με πλήρη συνείδηση της το Επικής σημασίας του εγχειρήματος (πασίγνωστο, ότι διέθετε και πολλή ευφυΐα και πολλή πείρα) την πρόταση για την δημιουργία της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών. Την οποία απεύθυνε σε εκλεκτούς (κατά κοινή παραδοχή μας) συμπολίτες μας, χωρίς καμιά διάκριση από την πολιτική τους τοποθέτηση. Κρίμα, που δεν είχαμε πολλές, τέτοιες συμφιλιωτικές πρωτοβουλίες. Πολλή οδύνη, πολλά δεινά θάχαν αποφευχθεί στον τόπο μας…

Ιδού πως διηγείται ο ίδιος τη σύλληψη της ιδέας για την ίδρυση της Εταιρείας:
«Η ιδέα και η πρωτοβουλία της συστάσεως μιας Εταιρείας, η οποία θα είχεν ως σκοπόν την περισυλλογήν του ιστορικού, λαογραφικού, γλωσσικού κλπ. υλικού της νήσου Λευκάδος, κατά το πρότυπον περίπου παρομοίων ανά την χώραν Εταιρειών, ανήκει -διά την ιστορίαν του πράγματος και μόνον- εις τον υπογράφοντα.
Ήτο Απρίλιος του 1949, όταν εις μίαν σύντομον επίσκεψίν του εις Λευκάδα ανεκοίνωσεν αυτήν την σκέψιν εις πολλούς των εκεί φίλων και πνευματικών ανθρώπων της πόλεως, οι οποίοι την απεδέχθησαν με πολύν πράγματι ενθουσιασμόν. Έγινε μια πρόσκλησις με ημερομηνίαν 8 Απριλίου 1949 δια συγκέντρωσιν εις το Γυμνάσιο της πόλεως, αλλ’ επειδή αι τότε συνθήκαι δεν επέτρεπον δημοσίας συγκεντρώσεις, επραγματοποιήθη την επόμενην μία φιλική, τρόπον τινά, συνάντησις εντός του εις την πλατεία λειτουργούντος τότε καφενείου του μακαρίτου Ευσταθίου Κομπίτση. Μετά ανταλλαγήν ενθαρρυντικών από πάσης πλευράς απόψεων συνετάχθη το Ιδρυτικόν, το πρωτότυπον του οποίου κατετέθη ήδη εις τα Αρχεία της νυν συσταθείσης Εταιρείας».

Το ιδρυτικό υπέγραψαν στη Λευκάδα 39 προσωπικότητες των γραμμάτων, της πολιτικής και άλλων κοινωνικών χώρων, στις 9 Απριλίου 1949. Η προσπάθεια αυτή δεν ευδοκίμησε.

Την 29η Δεκεμβρίου 1969 αποφασίστηκε και πάλι η σύσταση της Εταιρείας με έδρα την Αθήνα. Η πρόσκληση και αυτή τη φορά έγινε από τον Βασίλειο Φραγκούλη, που ήταν τότε πρύτανης στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο και η συνάντηση πραγματοποιήθηκε σε αίθουσα του Πολυτεχνείου.

Η Επιτροπή που συστήθηκε, ανέλαβε την σύνταξη του Καταστατικού, το οποίο υπέβαλε στη συνέχεια για έγκριση στη νέα συγκέντρωση των ιδρυτικών μελών την 4η Μαρτίου 1970. Η τελική αναγνώριση του Καταστατικού περατώθηκε το Δεκέμβριο του 1970. Η Εταιρεία άρχισε ουσιαστικά το έργο της τον Ιανουάριο του 1971. Το πρώτο Δ.Σ. με εγκύκλιό του γνωστοποίησε σε 500 περίπου Λευκαδίτες, σε όλη την Ελλάδα, την ίδρυση της Εταιρείας.

Στις 22 Δεκεμβρίου 1942, εξόριστος των ιταλών στην Πάλαιρο, (οι ιταλοί είχαν διώξει από την Επτάνησο, όλους τους έλληνες αξιωματικούς), πληροφορήθηκε εκεί τον πρόωρο θάνατο της θαυμάσιας συζύγου του, ο γάμος με την οποία είχε ρομαντική προϊστορία, χρονολογούμενη από τα γυμνασιακά χρόνια. Πεθαίνοντας εκείνη, άφησε τα δυο ορφανούλια κοριτσάκια τους μικρά… Ο νέος πατέρας έκλεισε όλον τον συναισθηματισμό του στο χώρο των δυο παιδιών του, που μονοπώλησαν έκτοτε την έγνοια, τη φροντίδα της καρδιάς του. Έταξε υπέρτατο στόχο της ζωής του την ανατροφή και την ευτυχία τους. Κι αυτόν το στόχο τον υπηρέτησε με απαρέγκλιτη αφοσίωση, άγρυπνη σοφία κι απέραντη τρυφερότητα.

Πέθανε ξαφνικά το 1974, τη χρονιά δηλαδή που αποφοιτούσαν οι πρώτοι ναυπηγοί μηχανολόγοι του Πολυτεχνείου.
Η Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών σύμφωνα με το Καταστατικό της ανακήρυξε τον Βασίλειο Φραγκούλη ευεργέτη της για τη μεγάλη προσφορά του προς αυτήν.

Χρησιμοποιήθηκαν κείμενα: Δημήτριος Χ. Σκλαβενίτης, Θεόδωρος Λουκάκης, Νίκος Κ. Κατηφόρης, Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού.

Σχετικά άρθρα:
Βασίλειος Ε. Φραγκούλης: Λίγες αναμνήσεις από τη γνωριμία του Γουλιέλμου Δαίρπφελδ